شرحی بر واژه عرفانی غفلت

غفلت

باسمه تعالی
غفلت
در مسیر عشق، غفلت سایه‌ای‌ست
یاد حق روشن کند دل، هدیه‌ای‌ست
دل اگر غافل شود از نور حق
دور گردد از حقیقت، لطمه ای ست

 

در عرفان، غفلت مفهومی عمیق‌تر و معنوی‌تر دارد و به معنای دوری یا ناآگاهی از حقیقت مطلق (یعنی خداوند) است. از دیدگاه عارفان، غفلت به حالتی اشاره دارد که انسان از حضور خداوند و شناخت حقیقت هستی دور شده و در عالم ظواهر و نفس غرق شده باشد.

تعریف غفلت در عرفان:

1. غفلت از خداوند:
مهم‌ترین نوع غفلت در عرفان، فراموش کردن خداوند به‌عنوان حقیقت وجود است. انسان غافل، خود را از یاد خدا و ذکر او محروم می‌سازد و در نتیجه از مسیر کمال و قرب الهی فاصله می‌گیرد.

مولانا در این باره می‌گوید:
ای که پنجاه رفت و در خوابی / مگر این چند روزه دریابی
(اشاره به غفلت انسان از عمر خود و ناتوانی در استفاده از فرصت‌ها)

 

2. غفلت از نفس:
در عرفان، غفلت به معنای بی‌توجهی به ماهیت واقعی نفس نیز تعبیر می‌شود. انسان وقتی در هوی و هوس یا امور دنیوی فرو می‌رود، حقیقت خویش را فراموش کرده و در واقع از خودشناسی غافل می‌شود.

حدیث معروف پیامبر اکرم (ص):
من عرف نفسه فقد عرف ربه
(هر کس خود را بشناسد، پروردگارش را شناخته است.)

 

3. غفلت از مرگ و آخرت:
از دیدگاه عارفان، غفلت از مرگ و گذرای بودن دنیا یکی از موانع اصلی درک حقیقت است. آن‌ها تأکید دارند که یاد مرگ و زودگذر بودن زندگی دنیوی می‌تواند انسان را به یاد خداوند و هدف اصلی وجود برگرداند.

حافظ می‌گوید:
ای دل، غافل مشو از گردش ایام، که چرخ / از پی محنت ما می‌زند این پرّه به ناز

 

4. غفلت از عشق الهی:
عارفان عشق را محور اصلی حیات می‌دانند. غفلت از عشق الهی به معنای ناتوانی در درک و تجربه حضور خداوند در زندگی است.

 

---

علل غفلت از دید عرفان:

1. وابستگی به دنیا:
دنیاطلبی و غرق شدن در لذت‌های زودگذر مادی، سبب می‌شود انسان از حقیقت الهی دور بماند.

مولانا:
هر که او بیدارتر، پر دردتر / هر که او آگاه‌تر، رخ زردتر

 

2. پیروی از نفس:
غلبه نفس اماره و هوی و هوس انسان را در غفلت نگه می‌دارد.

3. فراموشی ذکر و عبادت:
بی‌توجهی به یاد خداوند از طریق ذکر، نماز و عبادت، دل را سخت و غافل می‌کند.

 

---

راه‌های رفع غفلت از دید عرفان:

1. ذکر و یاد خدا:
یاد مداوم خداوند، ذکر قلبی و زبانی، یکی از راه‌های مهم برای بیدار کردن دل و رفع غفلت است.

قرآن: الا بذکر الله تطمئن القلوب
(آگاه باشید که با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد.)

 

2. تفکر و مراقبه:
عارفان بر تأمل در نفس، جهان هستی و ارتباط آن با خداوند تأکید دارند.

3. تزکیه نفس:
مبارزه با خواسته‌های نفسانی و تلاش برای پاکسازی روح از آلودگی‌ها، انسان را از غفلت رهایی می‌بخشد.

4. صحبت با اهل معرفت:
همراهی با انسان‌های آگاه و اهل دل، کمک می‌کند انسان از خواب غفلت بیدار شود.

 

---

نتیجه:

از دید عرفان، غفلت حالتی است که انسان را از حقیقت وجود و عشق الهی دور می‌کند. این حالت با تلاش در جهت خودشناسی، ذکر و یاد خدا، و مبارزه با نفس قابل رفع است. عارفان غفلت را بزرگ‌ترین دشمن انسان در مسیر کمال و قرب الهی می‌دانند.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی