شرحی بر واژه عرفانی غفلت

 

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی غفلت

غفلت
در مسیر عشق، غفلت سایه‌ای‌ست
یاد حق روشن کند دل، هدیه‌ای‌ست
دل اگر غافل شود از نور حق
دور گردد از حقیقت، لطمه ای ست

 

این شعر درباره اهمیت آگاهی و بیداری قلبی در مسیر زندگی، به‌ویژه در مسیر عشق و ارتباط با خداوند است. شاعر به‌طور خاص از مفهوم "غفلت" و تاثیرات آن بر دل انسان سخن می‌گوید و تأکید دارد که غفلت از یاد خداوند، موجب دوری از حقیقت و لطمه به انسان می‌شود. در ادامه، شرح هر بیت به تفصیل آمده است:

1. در مسیر عشق، غفلت سایه‌ای‌ست
در این بیت، شاعر می‌گوید که در مسیر عشق (به‌ویژه عشق الهی) غفلت مانند سایه‌ای است که بر دل انسان افتاده است. عشق به خداوند و درک حقیقت به‌عنوان یک راه معنوی، نیازمند بیداری و آگاهی است و غفلت در این مسیر مانند یک سایه، باعث مانع شدن از درک حقیقت می‌شود.

2. یاد حق روشن کند دل، هدیه‌ای‌ست
در اینجا، شاعر بیان می‌کند که یاد خداوند (حق) برای انسان همچون یک هدیه است که دل را روشن و پاک می‌کند. وقتی انسان به یاد خداوند باشد، دل او از نور الهی پر می‌شود و مسیرهای تاریک زندگی به روشنایی تبدیل می‌شوند. این هدیه به معنای هدایت الهی است که انسان را از غفلت خارج کرده و به حقیقت نزدیک می‌کند.

3. دل اگر غافل شود از نور حق
در این بیت، شاعر بیان می‌کند که اگر دل از یاد خداوند غافل شود، از نور الهی محروم می‌گردد. این غفلت موجب می‌شود که انسان از راه راست منحرف شده و در تاریکی و سردرگمی باقی بماند.

4. دور گردد از حقیقت، لطمه ای ست
در اینجا، شاعر به عواقب غفلت اشاره دارد. اگر دل انسان غافل شود و از نور خداوند دور بماند، او از حقیقت فاصله می‌گیرد و این دوری از حقیقت برای او آسیب‌زننده و زیان‌بار است. لطمه در اینجا به معنای آسیب‌های روحی و معنوی است که به دنبال غفلت از یاد خداوند و حقیقت به انسان وارد می‌شود.

 

جمع‌بندی:

شاعر در این شعر به‌طور کلی تأکید دارد که غفلت از یاد خداوند و فاصله گرفتن از حقیقت، انسان را از رشد معنوی و فهم واقعی خود دور می‌کند. در مقابل، یاد خداوند باعث روشنی دل‌ها و حرکت به‌سوی حقیقت است. بنابراین، آگاهی و بیداری از غفلت ضروری است تا انسان در مسیر عشق الهی و حقیقت پیش رود.

 

در عرفان، غفلت مفهومی عمیق‌تر و معنوی‌تر دارد و به معنای دوری یا ناآگاهی از حقیقت مطلق (یعنی خداوند) است. از دیدگاه عارفان، غفلت به حالتی اشاره دارد که انسان از حضور خداوند و شناخت حقیقت هستی دور شده و در عالم ظواهر و نفس غرق شده باشد.

تعریف غفلت در عرفان:

1. غفلت از خداوند:
مهم‌ترین نوع غفلت در عرفان، فراموش کردن خداوند به‌عنوان حقیقت وجود است. انسان غافل، خود را از یاد خدا و ذکر او محروم می‌سازد و در نتیجه از مسیر کمال و قرب الهی فاصله می‌گیرد.

مولانا در این باره می‌گوید:
ای که پنجاه رفت و در خوابی / مگر این چند روزه دریابی
(اشاره به غفلت انسان از عمر خود و ناتوانی در استفاده از فرصت‌ها)

 

2. غفلت از نفس:
در عرفان، غفلت به معنای بی‌توجهی به ماهیت واقعی نفس نیز تعبیر می‌شود. انسان وقتی در هوی و هوس یا امور دنیوی فرو می‌رود، حقیقت خویش را فراموش کرده و در واقع از خودشناسی غافل می‌شود.

حدیث معروف پیامبر اکرم (ص):
من عرف نفسه فقد عرف ربه
(هر کس خود را بشناسد، پروردگارش را شناخته است.)

 

3. غفلت از مرگ و آخرت:
از دیدگاه عارفان، غفلت از مرگ و گذرای بودن دنیا یکی از موانع اصلی درک حقیقت است. آن‌ها تأکید دارند که یاد مرگ و زودگذر بودن زندگی دنیوی می‌تواند انسان را به یاد خداوند و هدف اصلی وجود برگرداند.

حافظ می‌گوید:
ای دل، غافل مشو از گردش ایام، که چرخ / از پی محنت ما می‌زند این پرّه به ناز

 

4. غفلت از عشق الهی:
عارفان عشق را محور اصلی حیات می‌دانند. غفلت از عشق الهی به معنای ناتوانی در درک و تجربه حضور خداوند در زندگی است.

 

---

علل غفلت از دید عرفان:

1. وابستگی به دنیا:
دنیاطلبی و غرق شدن در لذت‌های زودگذر مادی، سبب می‌شود انسان از حقیقت الهی دور بماند.

مولانا:
هر که او بیدارتر، پر دردتر / هر که او آگاه‌تر، رخ زردتر

 

2. پیروی از نفس:
غلبه نفس اماره و هوی و هوس انسان را در غفلت نگه می‌دارد.

3. فراموشی ذکر و عبادت:
بی‌توجهی به یاد خداوند از طریق ذکر، نماز و عبادت، دل را سخت و غافل می‌کند.

 

---

راه‌های رفع غفلت از دید عرفان:

1. ذکر و یاد خدا:
یاد مداوم خداوند، ذکر قلبی و زبانی، یکی از راه‌های مهم برای بیدار کردن دل و رفع غفلت است.

قرآن: الا بذکر الله تطمئن القلوب
(آگاه باشید که با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد.)

 

2. تفکر و مراقبه:
عارفان بر تأمل در نفس، جهان هستی و ارتباط آن با خداوند تأکید دارند.

3. تزکیه نفس:
مبارزه با خواسته‌های نفسانی و تلاش برای پاکسازی روح از آلودگی‌ها، انسان را از غفلت رهایی می‌بخشد.

4. صحبت با اهل معرفت:
همراهی با انسان‌های آگاه و اهل دل، کمک می‌کند انسان از خواب غفلت بیدار شود.

 

---

نتیجه:

از دید عرفان، غفلت حالتی است که انسان را از حقیقت وجود و عشق الهی دور می‌کند. این حالت با تلاش در جهت خودشناسی، ذکر و یاد خدا، و مبارزه با نفس قابل رفع است. عارفان غفلت را بزرگ‌ترین دشمن انسان در مسیر کمال و قرب الهی می‌دانند.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی