شرحی بر واژه عرفانی حال

باسمه تعالی
حال
در حال، دلم ز نور حق شد حیران
افتاد حجاب از دل و از جانان
نه صنع بشر بود، نه احسان، نه تلاش
فیضی است که آید ز عطای رحمان

حال در عرفان به حالت یا کیفیتی خاص اشاره دارد که به صورت ناگهانی و موقت بر قلب سالک عارف عارض می‌شود. حال در عرفان حالتی غیرارادی است که از طرف خداوند به سالک عطا می‌شود و نشان‌دهنده‌ی نوعی تجربه‌ی معنوی یا ارتباط عمیق با حقیقت الهی است. حال برخلاف «مقام» که به تلاش و ریاضت مداوم نیاز دارد و پایدار است، گذرا و موقت است.

ویژگی‌های حال:

1. غیرارادی بودن: حال به اراده انسان نیست، بلکه موهبت الهی است.

2. گذرا بودن: حال ماندگار نیست و پس از مدتی از بین می‌رود.

3. متنوع بودن: حالات ممکن است از وجد، خشوع، شوق، خوف، رجا و عشق الهی تا حالت‌های دیگر متفاوت باشند.

4. کارکرد تربیتی: حال می‌تواند نشانه‌ای از پیشرفت روحی و قرب الهی باشد و انگیزه‌ای برای سالک ایجاد کند تا به تلاش در مسیر سلوک ادامه دهد.

 

تفاوت حال و مقام:

حال: موهبتی است که به طور موقت به قلب سالک نازل می‌شود.

مقام: جایگاه معنوی است که با تلاش و ممارست در عبادت و ریاضت به دست می‌آید و پایدار است.

دیدگاه عرفا درباره حال:

عرفا حال را یکی از جلوه‌های عشق و فیض الهی می‌دانند که سالک را از حالت عادی خود خارج می‌کند و به او امکان می‌دهد حقیقتی را درک کند که در شرایط معمولی از آن غافل بوده است. با این حال، تأکید دارند که سالک نباید به حال دل ببندد و آن را هدف نهایی بداند، بلکه باید به مقامات بالاتر و پایداری در مسیر حق توجه داشته باشد.

به بیان مولانا:

> حال ما در فقر و در تغییر حال / اندر اسفل گاه و گاهی در معال
این شعر نشان می‌دهد که حال گذرا است و تغییر می‌کند، اما سالک باید به دنبال ثبات و کمال باشد.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی

alirejali.blog.ir