تعریف واژه وحدت وجود

باسمه تعالی

وحدت وجود

هر جا که نشان از خدا باشد نور
دل‌ها شود از کینه و نیرنگ به دور
با وحدت  دل به سوی او می‌پوئیم
این قافله با حکم خدا شد مامور

 

وحدت وجود یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مفاهیم در عرفان اسلامی و فلسفه است که به ویژه با نام محی‌الدین ابن عربی پیوند خورده است. این نظریه بر این اصل استوار است که در حقیقت، تنها یک وجود اصیل و حقیقی وجود دارد و آن خداوند (حق تعالی) است. سایر موجودات، مظاهر، تجلیات یا ظهورات آن وجود واحد به شمار می‌آیند.

تعریف وحدت وجود

وحدت وجود به معنای آن است که:

1. وجود حقیقی، واحد است: فقط خداوند وجود مطلق و حقیقی است، و هر آنچه غیر از اوست، در حقیقت وجود مستقل ندارد، بلکه تجلی و ظهور اوست.

2. جهان، جلوه حق است: تمامی موجودات و کائنات، نمودهای گوناگون وجود خداوند هستند و به خودی خود وجودی ندارند.

3. وجود و ماهیت اشیا: اشیا و موجودات دیگر، به خودی خود «عدم» هستند و هستی‌شان وابسته به وجود خداوند است.

 

اصول وحدت وجود

1. وجود مطلق و ممکنات:

خداوند وجود مطلق است (وجودی که هیچ محدودیتی ندارد).

سایر موجودات، امکان وجود دارند و به واسطه خداوند به عرصه هستی می‌آیند.

 

2. تجلی و ظهور:
جهان، مظهری از خداوند است و به تعبیر ابن عربی، «حق در آینه اشیا» ظاهر شده است.

3. کثرت در عین وحدت:
از نگاه وحدت وجود، کثرت ظاهری موجودات، تنها جلوه‌های گوناگون یک حقیقت واحد است. همان‌طور که نور سفید در منشور به رنگ‌های مختلف تقسیم می‌شود، اما حقیقت همه آن‌ها یک نور است.

 

وحدت وجود در نگاه عرفا

1. ابن عربی:
ابن عربی معتقد است که همه موجودات، مظاهر و تجلیات «وجود واحد» هستند. او بر این باور است که خداوند هم در ذات خود واحد است و هم در تجلیاتش.
جمله معروف او:
«لیس فی الوجود الا الله»
(در هستی جز خداوند چیزی نیست.)

2. مولانا:
مولانا نیز در اشعار خود به وحدت وجود اشاره دارد. برای مثال:
این همه عکس می‌و نقش نگارین که نمود
یک فروغ رخ ساقی است که در جام افتاد.

3. حلاج:
حلاج با عبارت معروف «انا الحق» (من حق هستم)، به نوعی بیانگر دیدگاه وحدت وجودی است. او بر این باور بود که وجود او در حقیقت همان وجود الهی است.

 

تفاوت با سایر دیدگاه‌ها

وحدت شهود: برخلاف وحدت وجود که به معنای یگانگی حقیقی خداوند و مظاهرش است، وحدت شهود به این معناست که سالک در حالت عرفانی، تنها خدا را شهود می‌کند و کثرت را نمی‌بیند، اما این کثرت وجود دارد.

وجود مستقل اشیا: مخالفان وحدت وجود (برخی متکلمان و فلاسفه) معتقدند که اشیا وجود مستقل دارند، هرچند که وجود آن‌ها وابسته به خداوند است.

نتیجه‌گیری

وحدت وجود دیدگاهی است که بر اساس آن همه موجودات تجلی و ظهور حقیقت واحدی هستند که همان خداوند است. این نظریه، کثرت ظاهری جهان را نادیده نمی‌گیرد، اما آن را به عنوان تجلیات متنوع یک حقیقت واحد تعبیر می‌کند. فهم عمیق وحدت وجود نیازمند شهود و تجربه عرفانی است و نمی‌توان آن را صرفاً با استدلال عقلانی درک کرد.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی