شرحی بر واژه عرفانی قوس صعود

باسمه تعالی

شرحی بر  واژه عرفانی قوس صعود

قوس صعود

در قوس صعود، راهِ دل پیدا شد
هر ذره به نور عشق، یک دریا شد
جان غرقِ صفا گشت ز اسرار وجود

از عشق خدا، جان و دل احیا شد

 

این شعر به مفهوم قوس صعود در عرفان و فلسفه اسلامی می‌پردازد که بیانگر بازگشت انسان به مبدأ خود، یعنی خداوند، پس از طی مسیر زندگی و حرکت از کثرت به وحدت است. شاعر در این شعر مسیر تعالی و بازگشت به حق را با زبان عشق و عرفان توصیف کرده و نقش عشق الهی را در احیای جان و دل بیان می‌کند. اکنون به شرح هر بیت می‌پردازیم:

---

بیت اول:
در قوس صعود، راهِ دل پیدا شد
این بیت به آغاز حرکت در قوس صعود اشاره دارد. قوس صعود، مسیری است که انسان پس از گذر از قوس نزول (ورود به عالم ماده و کثرت) در آن به سوی مبدأ خویش، یعنی خداوند، بازمی‌گردد. در این مسیر، دل انسان راه خود را پیدا می‌کند و به سوی حقیقت هدایت می‌شود. این بیت نشان‌دهنده کشف راه معنوی و آغاز سلوک در مسیر بازگشت به حق است.

---

بیت دوم:
هر ذره به نور عشق، یک دریا شد
در این بیت، شاعر به تأثیر عشق الهی بر ذرات وجود انسان و جهان اشاره می‌کند. عشق خداوند، نیرویی است که حتی کوچک‌ترین ذرات را به بی‌کرانگی تبدیل می‌کند. هر ذره‌ای که تحت تأثیر نور عشق الهی قرار گیرد، گویی به وسعت یک دریا می‌رسد. این بیان نشان‌دهنده عظمت عشق الهی و نقش آن در گسترش و تعالی وجود است.

---

بیت سوم:
جان غرقِ صفا گشت ز اسرار وجود
در این بیت، شاعر از نتیجه حرکت در قوس صعود سخن می‌گوید: جان انسان در اثر آگاهی از اسرار وجود، به صفا و پاکی می‌رسد. این اسرار، حقایقی هستند که در مسیر سلوک عرفانی بر سالک آشکار می‌شوند و جان او را از آلودگی‌های دنیوی پاک می‌کنند. صفا، حالتی است که جان انسان به آرامش و نورانیت دست می‌یابد.

---

بیت چهارم:
از عشق خدا، جان و دل احیا شد
این بیت اوج شعر را بیان می‌کند: احیای جان و دل به وسیله عشق الهی. عشق خداوند، همان نیرویی است که جان مرده و دل تاریک را زنده و روشن می‌کند. این احیا نه‌تنها بازگشت به زندگی معنوی، بلکه رسیدن به مقام قرب الهی است که هدف نهایی قوس صعود محسوب می‌شود.

---

نتیجه‌گیری کلی:

این شعر، مسیر بازگشت به خداوند را در قالب قوس صعود به تصویر می‌کشد. شاعر نشان می‌دهد که عشق الهی نیروی اصلی این حرکت است و هر ذره‌ای که تحت تأثیر این عشق قرار گیرد، به عظمت و بی‌کرانگی می‌رسد. در این مسیر، جان انسان از اسرار وجود آگاه شده و به صفا و پاکی دست می‌یابد. نهایتاً، عشق الهی جان و دل را احیا کرده و انسان را به مبدأ خود بازمی‌گرداند. شعر، ستایشی از عشق الهی و سفری معنوی به سوی حقیقت است.

 

 

قوس صعود یکی از مفاهیم کلیدی در عرفان و فلسفه اسلامی است که به حرکت بازگشت از کثرت به وحدت، یا از عالم مادی به سوی مبدأ الهی اشاره دارد. این اصطلاح در کنار قوس نزول مطرح می‌شود و نمایانگر تکامل وجودی و روحانی انسان و عالم است.

تعریف قوس صعود

قوس صعود فرایندی است که طی آن موجودات، پس از رسیدن به پایین‌ترین مرتبه وجود در عالم ماده، به سمت مبدأ خود (ذات خداوند) بازمی‌گردند. این حرکت به معنای تکامل روحی و وجودی و نزدیکی به حقیقت مطلق (خداوند) است.

مراتب قوس صعود

در قوس صعود، موجودات از طریق حرکت درونی و با طی کردن مراتب وجودی، به سوی کمال و وحدت الهی بازمی‌گردند. این مراتب عبارتند از:

1. عالم طبیعت (ناسوت):
حرکت از عالم مادی و محسوسات آغاز می‌شود که پایین‌ترین مرتبه وجود است.

2. عالم مثال (برزخ):
در این مرحله، موجودات از عالم مادی جدا شده و به عالم مثال (صور بدون ماده) وارد می‌شوند.

3. عالم عقول (ملکوت):
مرحله بالاتر، عالم عقول کلی است که در آن موجودات از هرگونه ماده و صورت جدا می‌شوند.

4. اتصال به حق (لاهوت):
سرانجام، موجودات به مبدأ و ذات الهی بازمی‌گردند و به وحدت مطلق می‌رسند.

 

ویژگی‌های قوس صعود

1. حرکت از کثرت به وحدت:
در قوس صعود، موجودات از عالم کثرت و تفرقه به سوی وحدت الهی حرکت می‌کنند.

2. حرکت تکاملی:
این حرکت به معنای ارتقا و تکامل وجودی موجودات است.

3. سیر اختیاری:
برخلاف قوس نزول که جبری است، قوس صعود اغلب با اختیار و تلاش موجودات، به‌ویژه انسان، همراه است.

 

قوس صعود در برابر قوس نزول

قوس نزول:
حرکت از خداوند به سوی خلق و کثرت.

قوس صعود:
بازگشت از کثرت و مخلوقات به سوی خداوند و وحدت.

قوس صعود در عرفان

1. سیر و سلوک عرفانی:
در عرفان، قوس صعود به معنای حرکت روح انسان از وابستگی به جهان مادی و شهوانی به سوی معرفت و شهود حق است.

2. تزکیه نفس و قرب الهی:
این فرایند شامل مراحل خودشناسی، تزکیه نفس، عشق به خداوند، و رسیدن به قرب الهی می‌شود.

 

نتیجه‌گیری

قوس صعود حرکت بازگشت به سوی مبدأ است، حرکتی که طی آن انسان و دیگر موجودات از طریق تکامل وجودی و معنوی به ذات الهی بازمی‌گردند. این فرایند نه‌تنها در سطح فردی، بلکه در سطح کلی جهان نیز اتفاق می‌افتد و بیانگر هدف نهایی وجود یعنی بازگشت به خداوند است:
«إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ»

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی