شرح واژه عرفانی خرقه

 

باسمه تعالی

شرح واژه عرفانی خرقه

خرقه
خرقه چو ز دست دوست پوشیدم من
از پردهٔ خویش، ز هوست، پوشیدم من
این جامه ز نور حق بود، بر تن و جان
از هرچه به غیر اوست، پوشیدم من

 

شرح رباعی:

این رباعی در قالبی ساده و دلنشین به مفاهیم عمیق عرفانی پرداخته و مسیری را که انسان برای رهایی از خود و پیوستن به حقیقت الهی طی می‌کند، به تصویر می‌کشد. در ادامه شرح هر مصرع آورده شده است:

---

مصرع اول: "خرقه چو ز دست دوست پوشیدم من"
در این مصرع، شاعر از "خرقه" (لباس معنوی یا پوشش درویشی) سخن می‌گوید که نماد تسلیم، پاکی و اتصال به خداوند است. "دوست" در اینجا اشاره به خداوند دارد، به این معنا که شاعر پس از دریافت هدایت الهی، این پوشش معنوی را از دست خداوند به‌دست آورده است. پوشیدن "خرقه" نشان‌دهندهٔ شروع سفر معنوی است که در آن فرد از تعلقات دنیوی جدا می‌شود و به سوی حقیقت الهی گام بر می‌دارد.

---

مصرع دوم: "از پرده ی خویش، ز هوست، پوشیدم من"
در اینجا، شاعر به مفهوم رهایی از خود (نفس) اشاره می‌کند. "پردهٔ خویش" نماد تعلقات دنیوی و خودخواهی است که انسان را از حقیقت دور نگه می‌دارد. "هوست" (مخفف "هو است" یا همان "خداوند است") در اینجا به معنای رهایی از خود و پیوستن به خداوند است. شاعر می‌گوید که از پردهٔ خود و هویات نفسانی‌اش دست کشیده و به حقیقت الهی متصل شده است. در حقیقت، او خود را فانی در خداوند کرده و از تمامی تعلقات فردی و نفسانی خود آزاد شده است.

---

مصرع سوم: "این جامه ز نور حق بود، بر تن و جان"
در این مصرع، "جامه" اشاره به لباس معنوی است که از نور الهی به انسان عطا می‌شود. "نور حق" نماد هدایت، روشنایی و حقیقت خداوند است. شاعر بیان می‌کند که این لباس معنوی نه تنها بر بدن، بلکه بر جان و روح او نیز تاثیر گذاشته است. به عبارت دیگر، این نور الهی تمام وجود انسان را فراگرفته و او را از تاریکی‌ها و گمراهی‌ها به سوی روشنایی و هدایت الهی می‌برد.

---

مصرع چهارم: "از هرچه به غیر اوست، پوشیدم من"
در این بخش، شاعر به طور نهایی از تمام تعلقات و خواسته‌های دنیوی دست می‌کشد. "از هرچه به غیر اوست" اشاره به هر چیزی دارد که غیر از خداوند است؛ چه تعلقات دنیوی، چه خواسته‌های نفسانی، و چه تعلقات مادی. شاعر با این اقدام، تمام وابستگی‌ها و تعلقات خود را رها کرده و تنها به خداوند توجه می‌کند. این مصرع نمایانگر تسلیم کامل انسان در برابر خداوند و فانی شدن در حقیقت الهی است.

---

جمع‌بندی شرح:

این رباعی به‌زیبایی مسیر رشد معنوی انسان را نشان می‌دهد. شاعر ابتدا از دنیا و تعلقات آن دست می‌کشد (پوشیدن خرقه)، سپس از نفس و خواسته‌های خود فاصله می‌گیرد و به حقیقت الهی (خداوند) می‌پیوندد. در ادامه، شاعر در برابر نور الهی تسلیم شده و از هر چیزی که غیر از خداوند است رهایی می‌یابد. 

در عرفان، خرقه به معنای لباس یا پوششی است که در دست عارفان و صوفیان به عنوان نمادی از تهذیب نفس و جدایی از تعلقات دنیوی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این واژه در حقیقت به پوششی اشاره دارد که در مراسم و تعلیمات عرفانی به عنوان علامت تربیت روحی و معنوی فرد به کار می‌رود. خرقه در عرفان بیشتر جنبه نمادین دارد تا کاربرد فیزیکی، و نشان‌دهنده پذیرش و پیروی از یک مسیر عرفانی یا روحانی است.

معانی مختلف خرقه در عرفان:

1. نماد تجرد و رهایی: خرقه در عرفان به معنای رهایی از دنیا و دنیاداری است. صوفیان با پوشیدن خرقه خود را از تعلقات دنیوی و نفسانی آزاد می‌کنند و به نوعی در مسیری معنوی و باطنی حرکت می‌کنند. این خرقه نشانه‌ای از بریدن از دنیا و پیوستن به دنیای معنوی است.

2. نشانگر پیروی از یک مرشد: در برخی از مکاتب صوفیانه، خرقه به عنوان نشانه‌ای از پیروی شاگرد از مرشد یا استاد خود به شمار می‌رود. این پوشش علامت آن است که فرد عارف از مرشد خود تعلیم و تربیت روحانی دیده و بر اساس راهنمایی‌های او حرکت می‌کند.

3. تزکیه و تهذیب نفس: خرقه در عرفان به نوعی نماد از تسلیم به اراده الهی و تهذیب نفس است. پوشیدن خرقه به معنای پاکسازی و تطهیر باطن و رهایی از گناهان و آلودگی‌ها است.

4. آغاز سفر معنوی: در بسیاری از حکایات عرفانی، خرقه به عنوان یک مرحله‌ی نمادین در آغاز سفر روحانی و معنوی فرد دیده می‌شود. هنگامی که فرد در مسیر سلوک و عرفان قرار می‌گیرد، خرقه به عنوان نشان‌گر پذیرش این سفر روحانی به او داده می‌شود.

 

به طور کلی، خرقه در عرفان به‌عنوان یک نماد از رهایی، تسلیم، پیروی از مرشد و آغاز سلوک معنوی مطرح است و معنای آن از جنبه‌ای نمادین و روحانی فراتر از یک پوشش ظاهری است.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی

۱۴۰۳/۱۰/۲۸