نامه ای به کمیل بن زیاد نخعی

باسمه تعالی

نامه ای به کمیل

ای کمیل! تو را سفارش می‌کنم به اینکه آنچه می‌گویم نگاه داری؛ پس اگر نگاه داشتی، چیزی نزد تو محبوب‌تر از این سفارش نباشد:
نماز را در وقتش به‌جا آور؛ نه از روی فراغت آن را جلو بینداز و نه به بهانه‌ی کاری آن را به تأخیر انداز؛ زیرا همه‌ی کارهایت وابسته به نماز است...
برای مردم همان را دوست بدار که برای خود دوست داری، و برای آنان همان را ناخوش دار که برای خود ناخوش داری.
ستم مکن، چنان‌که دوست نداری بر تو ستم رود. نیکی کن، چنان‌که دوست داری به تو نیکی شود...
ای کمیل! سفارش مرا به یاد داشته باش، که اگر نگاه داری، همواره به خیر خواهی بود و از شرّ نگه‌داشته خواهی شد، ان‌شاءالله.

نکات عرفانی و اخلاقی:

1. محوریت نماز: امام، نماز را معیار ارزش همه اعمال می‌داند. یعنی هر که در نماز کوتاهی کند، دیگر اعمالش هم ارزش حقیقی نمی‌یابد.
2. اصل طلایی اخلاق: همان قاعده‌ی زرّین در اخلاق که در تمام ادیان آمده است: آنچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند.
3. عدالت و احسان: نه‌تنها ظلم نکنی، بلکه فراتر از آن، نیکی را پیشه ساز.
4. سیر و سلوک شخصی: امام وصیتش را با دعوت به «حفظ سفارش و دوام در خیر» ختم می‌کند؛ که اساس سلوک عرفانی همین مراقبه‌ی مداوم است.

ای کمیل بن زیاد! برادرت دین توست؛ پس دینت را همان‌گونه حفظ کن که جانت را حفظ می‌کنی.
ای کمیل! دل‌ها ظرف‌هایی هستند، و بهترینِ آن‌ها پرظرفیت‌ترینشان است. آنچه می‌گویم به یاد بسپار:
مردم سه دسته‌اند:
۱. دانشمند ربانی،
۲. دانش‌جو و در جستجوی رستگاری،
۳. مردم بی‌سر و پای پست؛ که پیرو هر صدایی‌اند، با هر بادی می‌چرخند، نه با نور دانش روشنایی می‌گیرند و نه به پناهگاهی استوار پناه می‌برند.

ای کمیل! دانش بهتر از مال است؛ زیرا دانش، تو را پاسداری می‌کند ولی تو باید مال را پاسداری کنی. مال با بخشش کاسته می‌شود، ولی دانش با بخشیدن فزونی می‌گیرد. دانش، حاکم است و مال، محکوم او.
ای کمیل! دوستی با دانشمند، دین است که بدان خدا را عبادت می‌کنند. با علم، در زندگی از طاعت خدا بهره‌مند می‌شوی و پس از مرگ نام نیک به یادگار می‌گذاری.
ای کمیل! دانش قدرت و سلطنت است؛ هر که آن را بیابد توانمند می‌شود و هر که نیابد، بر او چیره خواهند شد.
ای کمیل! همین که آدمی دشمن چیزی شود که بر آن آگاهی ندارد، نشانه‌ی جهل اوست.
ای کمیل! هیچ حرکتی نیست مگر آن‌که تو در آن نیازمند به معرفت باشی.

نکات عرفانی و اخلاقی

۱. دل به‌عنوان ظرف حقیقت: امام علی (ع) دل انسان را ظرف می‌داند؛ هر چه ظرفیت بیشتر، پذیرش حقیقت بیشتر.
2. سه گروه مردم: در نگاه امام، تنها عالِم ربانی و شاگرد راه حقیقت ارزش دارند؛ دیگران ره‌آوردی جز گمراهی ندارند.
3. برتری علم بر مال: علم جاوید است و مال فناپذیر. علم انسان را نگهبانی می‌کند، ولی مال نیازمند نگهبان است.
4. معرفت به‌عنوان شرط حرکت: هر عمل و حرکتی بدون معرفت، گمراهی است؛ این همان اساس سیر و سلوک عرفانی است.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی