تحلیلی عرفانی بر مثنوی نامه ای به ابو موسی اشعری

باسمه تعالی 

تحلیلی بر نامه ای به ابو موسی اشعری

بیت ۱

• به نام خداوند دانای راز
• خداوند روز و شب و بی نیاز
• ارجاع عربی: بسم الله الرحمن الرحیم (قرآن، فاتحه: ۱) – الله الغنی عن العالمین (قرآن، آل عمران: ۹)
• ترجمه فارسی: به نام خداوند بخشنده و مهربان؛ خداوند از همه آفریدگان بی‌نیاز است
• تحلیل عرفانی: آغاز همه امور با نام خداوند، یادآور توکل و حضور الهی در هر عمل و سلوک معنوی است؛ شناخت بی‌نیازی خدا انسان را از وابستگی و ترس آزاد می‌کند

بیت ۲

• ستایش مر او را که بخشنده است
• دل روشن از مهر او زنده است
• ارجاع عربی: الحمد لله رب العالمین (قرآن، فاتحه: ۲) – أَلَا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (قرآن، رعد: ۲۸)
• ترجمه فارسی: ستایش خدای عالمیان؛ آگاه باشید، با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد
• تحلیل عرفانی: ستایش خداوند، تمرین قلبی برای گشوده شدن دل و تقویت محبت الهی است؛ دل انسان با یاد و محبت خدا روشن و زنده می‌شود

بیت ۳

• ز او شد جهان را صفا و جمال
• که جان را فزاید کمال و وصال
• ارجاع عربی: وَفَصَّلْنَا لَهُمُ الآیَاتِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ (قرآن، فصلت: ۴) – وَیَرْفَعُ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ (قرآن، المجادلة: ۱۱)
• ترجمه فارسی: جهان جلوه جمال الهی است؛ خداوند مؤمنان و صاحب علم را به درجات بالاتر می‌رساند
• تحلیل عرفانی: مشاهده جهان به عنوان جلوه جمال الهی، انسان را به یاد خدا و به کمال روحی می‌رساند؛ علم و معرفت راه ارتقای روح است

بیت ۴

• سپاس از خدای جهان‌آفرین
• که با حق بود یاور اهل دین
• ارجاع عربی: إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاء ذِی الْقُرْبَى (قرآن، نحل: ۹۰)
• ترجمه فارسی: خداوند به عدالت، احسان و یاری اهل دین فرمان می‌دهد
• تحلیل عرفانی: همراهی با حق و خدمت به اهل حقیقت، ریشه عرفان عملی و اخلاقی است

بیت ۵

• علی دست حق است و انکار نیست
• که راه هدایت جز او یار نیست
• ارجاع عربی: أنا ید الله على الخلق (نهج‌البلاغه، نامه ۳۹)
• ترجمه فارسی: من دست خدا بر خلق هستم
• تحلیل عرفانی: علی (ع) مظهر هدایت و دست خداوند در زمین است؛ پیروی از ولی خدا راه رهایی از گمراهی و رشد روحی انسان است

بیت ۶

• کنون نامه‌ای سخت و آتش‌فشان
• ببارد شرر بر دل بدگمان
• ارجاع عربی: وَأَعِدُّوا لَهُم مَا اسْتَطَعْتُمْ مِن قُوَّةٍ وَمِن رِبَاطِ الْخَیْلِ (قرآن، انفال: ۶۰)
• ترجمه فارسی: هر چه توان دارید، نیرو آماده کنید؛ آماده رویارویی با دشمن باشید
• تحلیل عرفانی: نامه هشداردهنده، بیداری دل و تنبه انسان به خطرات نفس و دشمنان است؛ آتش و شرر نماد تلاش برای پاکسازی دل از بدگمانی و کینه‌هاست

بیت ۷

• یکی نامه شد سوی قاضی شهر
• به هشدار ظلم و به انکار دهر
• ارجاع عربی: وَالَّذِینَ إِذَا ظُلِمُوا أُذْلِمُوا یَنْتَصِرُونَ (قرآن، شوری: ۴۰)
• ترجمه فارسی: کسانی که مورد ظلم قرار گرفتند، حق خود را به پا می‌دارند
• تحلیل عرفانی: مسئولیت اخلاقی انسان در برابر ظلم و انکار حق؛ در عرفان اجتماعی، عدالت‌جویی بخشی از رشد معنوی است

بیت ۸

• بداده علی اشعری را پیام
• ز مکر و ز کینه چو تندر به دام
• ارجاع عربی: وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ (قرآن، بقره: ۱۱)
• ترجمه فارسی: وقتی به آنان گفته شود: در زمین فساد نکنید، گوش نمی‌دهند
• تحلیل عرفانی: هشدار به انسان نسبت به دشمنی با حق و مکر شیطانی؛ مبارزه با باطل هم درونی و هم بیرونی است

بیت ۹

• ندای جهاد است و جنگ و نبرد
• زمان قیام است و درک و خرد
• ارجاع عربی: وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ (قرآن، حج: ۷۸)
• ترجمه فارسی: در راه خدا جهاد کنید به حق جهاد
• تحلیل عرفانی: جهاد حقیقی، مبارزه با نفس و جهل درونی است؛ خرد راهنمای انسان در مسیر سلوک است

بیت ۱۰

• نه راه رهایی، نه جای گریز
• نه جایی برای نشست و ستیز
• ارجاع عربی: وَلَا تَهِنُوا فِی ابْتِغَاءِ الْقَوْمِ (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۶۶)
• ترجمه فارسی: در مسیر حق کوتاه نیایید
• تحلیل عرفانی: انسان نمی‌تواند از مسئولیت الهی فرار کند؛ مواجهه با خود و حقیقت اجتناب‌ناپذیر است

بیت ۱۱

• مپندار این کار آسان بود
• که باطل ز دینت گریزان بود
• ارجاع عربی: وَلَا یَحِیقُ الْبَاطِلُ بِالْحَقِّ (قرآن، اسراء: ۸۱)
• ترجمه فارسی: باطل نمی‌تواند بر حق غلبه کند
• تحلیل عرفانی: مسیر عرفان و مبارزه با باطل، آسان نیست؛ صبر و مجاهدت برای رهایی از هواهای نفسانی ضروری است

بیت ۱۲

• یقین دان که حق است با مومنین
• که ناحق بود دشمن مسلمین
• ارجاع عربی: وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ (قرآن، مائده: ۹)
• ترجمه فارسی: کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند
• تحلیل عرفانی: باور به همراهی حق با مومنان و دشمنی با ناحق، اطمینان و قوت قلب در مسیر عرفان را تقویت می‌کند

بیت ۱۳

• مرا باک نی از ستمکارها
• ز کفر و ضلالت، ز پیکارها
• ارجاع عربی: إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ (قرآن، بقره: ۱۵۳)
• ترجمه فارسی: خداوند با صابران است
• تحلیل عرفانی: ایستادگی در مسیر حق بدون ترس از دشمنان؛ تمرین صبر و اعتماد به حمایت الهی

بیت ۱۴

• که حق با من است و مرا یاور است
• خدای عظیم است و او داور است
• ارجاع عربی: وَلله مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ (قرآن، طلاق: ۱۲)
• ترجمه فارسی: ملک و سلطنت آسمان‌ها و زمین از آن خداست
• تحلیل عرفانی: اعتماد به حمایت الهی ضامن پایداری و استقامت انسان در مسیر معنوی است

بیت ۱۵

• چنین گفت مولای دین مرتضی
• ولی خدا در زمین و سما
• ارجاع عربی: أَنَا وَلِیُّ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ (نهج‌البلاغه، نامه ۳۹)
• ترجمه فارسی: من ولی خدا در زمین هستم
• تحلیل عرفانی: ولایت الهی علی (ع)، راهنمای انسان به سوی حق و کمال است

بیت ۱۶

• به مردی که در کوفه شد نامور
• ولی سست و بی‌همت و بی‌ظفر
• ارجاع عربی: مَا أَغْنَى عَنْهُم مَالُهُمْ وَمَا کَسَبُوا (قرآن، طارق: ۱۰)
• ترجمه فارسی: مال و دستاوردشان به کارشان نمی‌آید
• تحلیل عرفانی: شهرت و نام، معیار هدایت نیست؛ قوت و استقامت در مسیر حق مهم است

بیت ۱۷

• اگر یاری حق کنی هر زمان
• بمانی به تاریخ، در هر مکان
• ارجاع عربی: وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا (قرآن، عنکبوت: ۶۹)
• ترجمه فارسی: کسانی که در راه ما جهاد کنند، راه‌های خود را به آنان نشان می‌دهیم
• تحلیل عرفانی: پیروی و همراهی با حق، انسان را به جاودانگی معنوی و اثر ماندگار در تاریخ می‌رساند

بیت ۱۸

• اگر با منی در رضای خدا
• بمانی چو مردان حق‌آشنا
• ارجاع عربی: وَمَنْ أَطَاعَ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِیمًا (قرآن، احزاب: ۷۰)
• ترجمه فارسی: هر که از خدا و پیامبر اطاعت کند، رستگار است
• تحلیل عرفانی: پیوند عرفانی با ولی خدا انسان را به مراتب عالی معرفت و شناخت حق می‌رساند

بیت ۱۹

• منم آن علی، شیر میدان دین
• که با حق بمانم، به تیغ و یقین
• ارجاع عربی: إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُقْتَدِرِینَ (قرآن، توبه: ۴)
• ترجمه فارسی: خداوند کسانی را که قدرت و استقامت دارند دوست می‌دارد
• تحلیل عرفانی: شجاعت و ایستادگی در راه حق، نمایانگر یقین و تقواست؛ مقابله با ظلم درونی و بیرونی نیازمند استقامت روحی است

بیت ۲۰

• چراغ هدایت، فروزان منم
• کلام خدا، راه و میزان منم
• ارجاع عربی: کَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیَا (قرآن، توبه: ۴۰)
• ترجمه فارسی: کلام خدا برتر و بلندمرتبه است
• تحلیل عرفانی: علی (ع) مظهر نور هدایت و معیار عدالت است؛ انسان باید خود را با چراغ حق و کلام الهی روشن کند

بیت ۲۱

• چو حق با من است و مرا رهنماست
• چه ترسم ز دشمن، که او بی حیاست
• ارجاع عربی: وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ (قرآن، آل عمران: ۱۳۹)
• ترجمه فارسی: نه ضعیف شوید و نه غمگین، شما برتر هستید
• تحلیل عرفانی: اعتماد به راهنمایی حق، ترس را از دل می‌زداید و شجاعت معنوی ایجاد می‌کند

بیت ۲۲

• نصیحت به تو کردم از بطن جان
• مشو غافل از حضرت مستعان
• ارجاع عربی: وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ (قرآن، بقره: ۴۵)
• ترجمه فارسی: از صبر و نماز یاری بجویید
• تحلیل عرفانی: نصیحت اهل معرفت و توجه مستمر به کمک الهی، اساس عرفان عملی است

بیت ۲۳

• تو را با وفا خواندم و مرد راه
• مبادا کنی با عدو اشتباه
• ارجاع عربی: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ (قرآن، مائده: ۹)
• ترجمه فارسی: کسانی که ایمان آورده و عمل صالح کنند
• تحلیل عرفانی: وفاداری و تشخیص درست دوست و دشمن، درس عرفانی برای تشخیص نفس مطمئنه و نفس اماره است

بیت ۲۴

• که فردا نماند جز اعمال تو
• جز ایمان و تقوا و آمال تو
• ارجاع عربی: فَکُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ (قرآن، مدثر: ۳۹)
• ترجمه فارسی: هر نفسی به آنچه انجام داده در گرو است
• تحلیل عرفانی: یادآوری حساب آخرت و اهمیت عمل صالح؛ هر عمل انسان در مسیر عرفان سنجیده می‌شود

بیت ۲۵

• منم آن که تیغش به عدل است راست
• به حق، با ستمکار، پیکار خواست
• ارجاع عربی: إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ (قرآن، نحل: ۹۰)
• ترجمه فارسی: خداوند به عدالت و احسان فرمان می‌دهد
• تحلیل عرفانی: عدالت‌جویی، نماد مقابله با ظلم و نفس اماره است

بیت ۲۶

• به حق زنده‌ام، با حقم جاودان
• نترسم ز دنیا و جور زمان
• ارجاع عربی: وَالَّذِینَ آمَنُوا وَتَوَکَّلُوا عَلَى اللّهِ (قرآن، آل عمران: ۱۶۲)
• ترجمه فارسی: کسانی که ایمان آورده و بر خدا توکل کنند
• تحلیل عرفانی: جاودانگی واقعی، زندگی با حق و در مسیر حق است؛ توکل، امنیت و شجاعت معنوی می‌دهد

بیت ۲۷

• علی گفت: من با خدایم قرین
• نترسم ز دشمن، نه از کافرین
• ارجاع عربی: فَإِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا (قرآن، بقره: ۲۵۳)
• ترجمه فارسی: خدا با پرهیزگاران است
• تحلیل عرفانی: همسویی با خدا رمز امنیت و شجاعت روحانی است

بیت ۲۸

• درود خدا بر ره حق‌پرست
• که با حق بماند، ندارد شکست
• ارجاع عربی: وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ (قرآن، آل عمران: ۱۳۹)
• ترجمه فارسی: نه ضعیف شوید و نه غمگین، شما برتر هستید
• تحلیل عرفانی: فرد حق‌جو در برابر ناملایمات شکست نمی‌خورد؛ ایستادگی بر حق، فضیلت عرفانی است

بیت ۲۹

• علی گفت و ختم سخن کرد راست
• که باطل فرو می‌رود، حق بقاست
• ارجاع عربی: وَالْحَقُّ یَظْهَرُ وَالْبَاطِلُ یَبْطُلُ (قرآن، اسراء: ۸۱)
• ترجمه فارسی: حق آشکار می‌شود و باطل نابود می‌گردد
• تحلیل عرفانی: باطل فناپذیر و حقیقت ماندگار است؛ حق درون انسان از هر باطل پایدارتر است

بیت ۳۰

• "رجالی"، قیامت، چو محشر رسد
• حساب عمل پیش داور رسد
• ارجاع عربی: یَوْمَ یُبْعَثُونَ لِلَّهِ الْأَعْمَالُ (قرآن، غاشیه: ۲۵)
• ترجمه فارسی: روزی که اعمال انسان‌ها نزد خدا برانگیخته می‌شود
• تحلیل عرفانی: یادآوری حساب آخرت و اهمیت اعمال؛ هر عمل انسان در مسیر عرفان و رشد روحی سنجیده می‌شود

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی