تحلیلی عرفانی بر نامه ای به اشعث

باسمه تعالی

تحلیلی عرفانی بر نامه ای به اشعث

«نامه‌ای به اشعث» بر مبنای نامه‌ی حضرت علی(ع) به اشعث بن قیس (نامه‌ی ۵ نهج‌البلاغه) سروده شده است.
 برای هر بیت:

۱. ارجاع قرآنی یا نهج‌البلاغه‌ای (عربی)
۲. ترجمه فارسی
۳. تحلیل عرفانی و اخلاقی

آمده است.

بیت ۱

• به نام خدایی که بخشد توان
• که بی او نباشد بقا در جهان
• ارجاع عربی: وَمَا بِکُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ (نحل: ۵۳)
• ترجمه فارسی: هر نعمتی که دارید از جانب خداست.
• تحلیل عرفانی: آغاز سخن با یاد خدا نشان می‌دهد که توان، قدرت و حتی بقا در جهان تنها با فیض الهی امکان‌پذیر است؛ وابستگی همه‌ی موجودات به او یادآور فناپذیری ماسوی‌الله است.

بیت ۲

• خدایی که بر خلق، رحمت گشود
• به هر جان و دل نور حکمت فزود
• ارجاع عربی: وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ (اعراف: ۱۵۶)
• ترجمه فارسی: رحمت من همه چیز را فرا گرفته است.
• تحلیل عرفانی: فیض رحمت و حکمت الهی، همه‌ی جان‌ها را شامل می‌شود؛ عارف با درک این حقیقت، خود را سراسر محتاج و محاط در رحمت خدا می‌بیند.

بیت ۳

• ستایش خداوند جان را سزاست
• که یادش شفای دلِ مبتلاست
• ارجاع عربی: أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (رعد: ۲۸)
• ترجمه فارسی: آگاه باشید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.
• تحلیل عرفانی: ذکر الهی درمان رنج‌های درونی و شفای دل‌های بیمار است؛ این بیت بر جنبه‌ی شفابخش یاد خدا در سلوک تأکید دارد.

بیت ۴

• علی، آن امام صفا و یقین
• که شد مقتدای همه مؤمنین
• ارجاع: «مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلِیٌّ مَولاهُ» (حدیث غدیر)
• ترجمه: هر که من مولای اویم، این علی مولای اوست.
• تحلیل: امامت علی (ع) ریشه در حقیقت یقین و صفا دارد؛ مقتدا بودن او هدیه‌ی الهی است، نه انتخاب صرف انسان‌ها.

بیت ۵

• وصیِّ نبی، شیر حق، مرتضاست
• که عدلش چراغ ره اولیاست
• ارجاع: نَهج البلاغه، خطبه ۳ (شِقشِقیّه): «وَ قَد عَلِمْتُمْ أَنَّهُ أَحَقُّ النَّاسِ بِهَا مِنْ غَیْرِهِ»
• ترجمه: شما می‌دانید که علی شایسته‌ترین فرد به خلافت بود.
• تحلیل: عدالت علی چراغی است که اولیای الهی در مسیر خود به آن اقتدا می‌کنند؛ عدل، اصل امامت اوست.

بیت ۶

• نوشت آن امام رهِ حق‌مدار
• به اشعث، که شد والیِ آن دیار
• ارجاع: نهج‌البلاغه، نامه ۵: «وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَةٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَةٌ»
• ترجمه: این کار برای تو طعمه‌ای نیست، بلکه امانتی بر گردن توست.
• تحلیل: مسئولیت دنیوی نه غنیمت است و نه ابزار قدرت؛ بلکه بار امانتی است الهی که باید به حق ادا شود.

بیت ۷

• امانت بُوَد این ولایت تمام
• نه سرمایه‌ی جاه و کبر و مقام
• ارجاع: إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ (نساء: ۵۸)
• ترجمه: خدا به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به اهلش برسانید.
• تحلیل: حکومت یک امانت الهی است نه ابزار جاه و تکبر؛ حاکم، خادم است نه مالک.

بیت ۸

• مبادا کنی بر خلایق جفا
• که برگیرد از خاک، ظلمت‌سرا
• ارجاع: «وَ لَا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ» (هود: ۱۱۳)
• ترجمه: به ستمگران متمایل نشوید که آتش شما را فرو می‌گیرد.
• تحلیل: ظلم و جفا خانه‌ی جامعه را به ویرانه‌ای تاریک بدل می‌کند؛ والى باید از آن برحذر باشد.

بیت ۹

• نه جان را بماند صفا و نوا
• نه دل را بماند امید و وفا
• ارجاع: «فَنَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ» (حشر: ۱۹)
• ترجمه: آنان خدا را فراموش کردند و خدا هم آنان را از یاد خویش برد.
• تحلیل: ظلم موجب زوال جان و امید است؛ دل در اثر بی‌وفایی از نور الهی خالی می‌شود.

بیت ۱۰

• که این خانه‌ی ظلم و جور و شرار
• ندارد دوامی، در این روزگار
• ارجاع: «وَتِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا» (قصص: ۸۳)
• ترجمه: سرای آخرت برای کسانی است که در زمین برتری و فساد نمی‌خواهند.
• تحلیل: بناهای ظلم، ناپایدارند؛ تنها عدالت و فروتنی باقی می‌ماند.

بیت ۱۱

• به چشم پدر بین خلایق نگار
• گروهی برادر، گروهی چو یار
• ارجاع: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» (حجرات: ۱۰)
• ترجمه: مؤمنان برادر یکدیگرند.
• تحلیل: والی باید مردم را با نگاه پدرانه بنگرد؛ رابطه‌ی حاکم با رعیت، رابطه‌ی محبت و اخوت است.

بیت ۱۲

• چو آیینه شو در درون و برون
• که بی‌عیب گردد ز تو هر فسون
• ارجاع: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا» (شمس: ۹)
• ترجمه: رستگار شد کسی که نفس خویش را پاکیزه گرداند.
• تحلیل: والی باید همچون آیینه صاف باشد؛ درون و بیرون او باید از عیب پاک گردد تا مردم به او اعتماد کنند.

بیت ۱۳

• نگاه خلایق به امثال توست
• به کردار و رفتار و اعمال توست
• ارجاع: نهج‌البلاغه، نامه ۵: «فَإِنَّ النَّاسَ إِنَّمَا یُنْظَرُ إِلَیْکَ فِی مَا تَصْنَعُ»
• ترجمه: مردم به اعمال تو می‌نگرند.
• تحلیل: مسئولان الگو هستند؛ خطای کوچک آنان در چشم مردم بزرگ جلوه می‌کند.

بیت ۱۴

• اگر ره به باطل کنی آشکار
• شود دین و دنیا همه نابکار
• ارجاع: «وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ» (بقره: ۴۲)
• ترجمه: حق را با باطل درنیامیزید.
• تحلیل: انحراف حاکم از مسیر حق، جامعه را به تباهی و دین را به تزلزل می‌کشاند.

بیت ۱۵

• تو را بهر خدمت امانت دهند
• نه بهر طمع، جاه و شوکت دهند
• ارجاع: نهج‌البلاغه، نامه ۵: «وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَةٌ»
• ترجمه: این مقام امانتی بر گردن توست.
• تحلیل: هدف از ولایت، خدمت است نه سلطنت و نه سودجویی.

بیت ۱۶

• مبادا که غافل شوی از خدا
• که جز او نیابی به دل آشنا
• ارجاع: «فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْغَافِلِینَ» (اعراف: ۲۰۵)
• ترجمه: از غافلان مباش.
• تحلیل: غفلت از خداوند سرچشمه‌ی همه‌ی لغزش‌هاست؛ تنها با یاد خدا، حاکم می‌تواند عادل بماند.

بیت ۱۷

• به روزی که گیرند آن جان تو
• نه قدرت بماند، نه فرمان تو
• ارجاع: «کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ» (آل‌عمران: ۱۸۵)
• ترجمه: هر نفسی چشنده مرگ است.
• تحلیل: قدرت و فرمان‌روایی ناپایدار است؛ تنها چیزی که می‌ماند سرانجام جان در پیشگاه الهی است.

بیت ۱۸

• تو ماندی و اعمال و کردار تو
• کتاب خدا گشته معیار تو
• ارجاع: «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» (زلزال: ۷-۸)
• ترجمه: هر که به اندازه ذره‌ای کار خیر یا شر کند، آن را خواهد دید.
• تحلیل: اعمال انسان یگانه سرمایه آخرت است و قرآن معیار سنجش آن.

بیت ۱۹

• مبادا شتابان شوی در امور
• که باشد پشیمانیت در عبور
• ارجاع: «وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ» (طه: ۱۱۴)
• ترجمه: در کار قرآن شتاب مکن.
• تحلیل: عجله در تصمیم‌ها موجب خطا و حسرت است؛ تأنی و تدبیر نشانه‌ی حکمت است.

بیت ۲۰

• تو در راه عدل و صفا ره سپار
• که یاری رساند تو را کردگار
• ارجاع: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ» (مائده: ۴۲)
• ترجمه: خداوند دادگران را دوست دارد.
• تحلیل: عدالت همراه با صفای دل، پشتیبانی الهی را برای حاکم به همراه دارد.

بیت ۲۱

• لذا از عدالت تو غافل مشو
• به دنیا و زرقش تو مایل مشو
• ارجاع: «وَلَا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا» (هود: ۱۱۳)
• ترجمه: به ستمگران تکیه مکنید.
• تحلیل: عدالت با دنیاطلبی جمع نمی‌شود؛ حاکم باید همواره عدالت را بر زرق و برق دنیا ترجیح دهد.

بیت ۲۲

• جهان زود گردد به پایان کار
• مبادا بمانی به غفلت دچار
• ارجاع: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ» (قمر: ۱)
• ترجمه: قیامت نزدیک شد و ماه شکافته شد.
• تحلیل: دنیا گذراست؛ غفلت از آخرت خطر بزرگی برای والی است.

بیت ۲۳

• مبادا که بینی به چشم غرور
• که ماند تو را ملک و تاج و سرور
• ارجاع: «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ» (قصص: ۸۳)
• ترجمه: سرای آخرت برای کسانی است که برتری‌جویی در زمین نمی‌خواهند.
• تحلیل: غرور به قدرت و پادشاهی موجب هلاکت است؛ تنها تواضع راه رستگاری است.

بیت ۲۴

• از این پس تو را بر رعیّت نظر
• چو خورشید تابان، چو مهر پدر
• ارجاع: نهج‌البلاغه، نامه ۵۳: «وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِیَّةِ»
• ترجمه: قلبت را آکنده از رحمت بر مردم کن.
• تحلیل: والی باید نسبت به مردم همچون خورشید و پدر باشد؛ رحمت و محبت لازمه‌ی رهبری است.

بیت ۲۵

• اگر در ره حق کنی عدل و داد
• خدا بر تو لطفی دو چندان نهاد
• ارجاع: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ» (نحل: ۹۰)
• ترجمه: خداوند به عدل و نیکوکاری فرمان می‌دهد.
• تحلیل: اجرای عدالت جلب لطف مضاعف خداست؛ عدل سرچشمه برکت است.

بیت ۲۶

• مبادا که بینی به چشم هوس
• که این تخت و این جاه ماند به کس
• ارجاع: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَةٌ» (حدید: ۲۰)
• ترجمه: بدانید که زندگی دنیا بازیچه و زینت است.
• تحلیل: دنیا فانی است؛ هوس جاه و مقام حجاب راه حق می‌شود.

بیت ۲۷

• به هر کار باید نظر بر خدا
• که او پادشاه است و ما را وفا
• ارجاع: «إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ» (یوسف: ۴۰)
• ترجمه: حکم جز برای خدا نیست.
• تحلیل: همه کارها باید به یاد خدا و برای او باشد؛ پادشاهی حقیقی تنها از آن اوست.

بیت ۲۸

• به یاد ابد باش و فردای دین
• که پاداش گیرد دلِ پاک‌بین
• ارجاع: «یَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ» (طارق: ۹)
• ترجمه: روزی که رازها آشکار می‌شود.
• تحلیل: آخرت و پاداش الهی تنها سرمایه‌ی ماندگار است؛ دل پاک در آن روز سربلند خواهد بود.

بیت ۲۹

• به هر کار باید خرد پیشه کرد
• هماره به هر کار، اندیشه کرد
• ارجاع: «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ» (زمر: ۱۸)
• ترجمه: کسانی که سخن را می‌شنوند و بهترین آن را پیروی می‌کنند، آنانند که خدا هدایتشان کرده.
• تحلیل: خرد و اندیشه معیار هدایت است؛ بدون عقل، تصمیم‌ها سست و زیانبار خواهد شد.

بیت ۳۰

• به دنیا مشو غافل از عدل و داد
• که یاد تو ماند "رجالی"‌ به یاد
• ارجاع: «وَاذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنَ الْکِتَابِ وَالْحِکْمَةِ» (بقره: ۲۳۱)
• ترجمه: نعمت خدا و کتاب و حکمت او را یاد کنید.
• تحلیل: انسان در دنیا باید عدالت‌محور باشد تا یاد و نام نیک از او باقی بماند؛ آنچه می‌ماند عدالت است، نه مال و جاه.
• تهیه و تنظیم
• دکتر علی رجالی