تحلیلی بر مثنوی نامه ای به عمرو بن عاص

باسمه تعالی 

تحلیلی بر مثنوی نامه ای به عمرو بن عاص 
 برای هر بیت علاوه بر تحلیل ادبی و محتوایی، یک پشتوانه قرآنی یا نهج‌البلاغه‌ای هم ذکر می‌کنم. این‌گونه پیوند میان اشعار و متون مقدس روشن‌تر خواهد شد.

 ستایش خدا

به نام خدایی که بخشد امید
ز رحمت بر افروخت دل را نوید
تحلیل: خدا با صفت امیدبخش معرفی شده.
 ارجاع: «قُل یا عِبادیَ الَّذینَ أسرفوا على أنفسِهِم لا تَقلَطوا مِن رَحمةِ الله» (زمر/53).

ستایش سزاوار پروردگار
که او آفریننده‌ی روزگار
تحلیل: توحید خالقیت.
 ارجاع: «اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ» (زمر/62).

سپاسم بر او کز ازل تا ابد
به هر دل صفا و به هر جان مدد
تحلیل: فیض دائم خدا.
 ارجاع: خطبه اول نهج‌البلاغه: «الحمد لله المتجلی لخلقه بخلقه» (ستایش خدا که همواره خود را در آفرینش آشکار می‌کند).

رسالت پیامبر (ص)

محمد، رسول و امین خداست
هدایتگر خلق و جان را صفاست
 ارجاع: «وما أرسلناک إلا رحمةً للعالمین» (انبیاء/107).

کتابش چراغ ره آدمی‌ست
کلامش به دل قوت و مرهمی‌ست
 ارجاع: «قد جاءکم من الله نور و کتاب مبین» (مائده/15).

 ولایت علی (ع)

وصیّش علی، آن امام هدا
که بخشد دل و جان، امید و صفا
 ارجاع: حدیث غدیر: «من کنت مولاه فهذا علیّ مولاه».

امیر شجاعت، امام یقین
که بر حق بُوَد رهبر مؤمنین
 ارجاع: خطبه نهج‌البلاغه (خطبه 2): «وَاللهِ لَقَدْ عَلِمْتُم أَنَّهُ ما یَسْتَوی صاحِبُ النّارِ وَصاحِبُ الجَنّةِ» (به حق آگاه باشید).

 خطاب به عمرو

کنون نامه‌ای شد ز دل آشکار
خطابش به عمروست، مردی سوار
ارجاع: نامه‌های امام علی (ع) به معاویه و عمرو (نهج‌البلاغه، نامه 6 و 39).

همان عمرو کز حیله شد نامدار
ولی راه باطل ورا اختیار
📖ارجاع: «یُخادِعونَ اللهَ وَالَّذینَ آمَنوا وَما یَخدَعونَ إِلّا أَنفُسَهُم» (بقره/9).

 نکوهش دنیازدگی

تو ای مرد دنیا، بدین گوش دار
سخن بشنو از بنده‌ی کردگار
 ارجاع: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا اسْتَجیبوا لله وللرسول» (انفال/24).

شنیدم که دین را فدا کرده‌ای
برای دل و جان رها کرده‌ای
ارجاع: «أُولَٰئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا بِالْآخِرَةِ» (بقره/86).

 پیروی از معاویه

به دنبال آن مرد نا لایقی
که بد نام و بد کار، چون فاسقی
 ارجاع: «إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنالُهُم غَضَبٌ مِن رَبِّهِم» (اعراف/152) → پیروی کورکورانه از باطل.

معاویه کز باطل آراست کار
چو ماری است بنشسته در رهگذار
ارجاع: «إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِین» (بقره/168) درباره شیطان؛ معاویه به‌مثابه مار و دام شیطانی.

 هشدار

به آتش زدی جان و ایمان خود
به یغما زدی عشق یزدان خود
 ارجاع: «أُولَٰئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَةَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ» (بقره/16).

ز دنیا چه ماند؟ جز اندوه و غم
که گیرد دل از مهر و از بیم هم
 ارجاع: «وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُور» (حدید/20).

 سرانجام باطل

تو عمرو! بدان باطل، آخر فناست
ره باطل آخر به دوزخ سراست
ارجاع: «فَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَأُعَذِّبُهُم عَذَابًا شَدِیدًا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ» (آل عمران/56).

نه دنیا برایت بماند، نه دین
نه عز و مقام و نه تاج و نگین
 ارجاع: نهج‌البلاغه، نامه 45 به عثمان بن حنیف: «دنیا خانه‌ای است گذرا، نه عزّ آن پایدار و نه غمش همیشگی».

 دعوت به بازگشت

اگر با من و با حق آیی به راه
نجاتت رسد از عذاب و تباه
 ارجاع: «إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَیَّنُوا» (بقره/160).

بدان کاین همه مال دنیای دون
چو خوابی‌ست بر مردم بی‌سکون
 ارجاع: «کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَهَا لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحَاهَا» (نازعات/46).

 پایان

نه دینت بماند، نه دنیای تو
نه ماند صفایی به سیمای تو
 ارجاع: «فقد خسر الدنیا و الآخرة ذلک هو الخسران المبین» (حج/11).

به دنبال باطل "رجالی" مرو
به دنبال جهل و ظلالی مرو
 ارجاع: «وَلا تَتَّبِعِ الهَوى فَیُضِلَّکَ عَن سَبیلِ اللّه» (ص/26).

نویسنده

دکتر علی رجالی