داستان اصحاب الرس

باسمه تعالی
داستان کامل اصحاب الرّس
(بر پایه قرآن، تفسیر و نقل روایی، همراه با تحلیل عرفانی)

۱. معنای «الرّس» و جایگاه آن

الرّس در لغت عرب به معنی چاه است، و «أصحاب الرّس» یعنی «یاران چاه». برخی نیز گفته‌اند به معنای دفن کردن پنهانی است.
طبق روایات، «الرّس» نام منطقه‌ای بود که در آن قومی سرکش می‌زیستند؛ این منطقه ممکن است در یمن، شام یا حجاز بوده باشد.

۲. قوم اصحاب الرس چه کسانی بودند؟

طبق بسیاری از روایات، آن قوم بت‌پرست بودند و در کنار چاهی بزرگ زندگی می‌کردند. آن‌ها درختی به نام سَدره (نوعی درخت کنار) را می‌پرستیدند و آن را «ربّ» (خدا) می‌خواندند.

خداوند برای هدایتشان پیامبری از جنس خودشان فرستاد. برخی او را حبیب بن دَریا یا شمعون نبی دانسته‌اند. او آنان را به توحید دعوت کرد و از پرستش درخت و بت‌ها نهی نمود.

۳. دعوت پیامبر و مخالفت قوم

پیامبرِ آن قوم سال‌ها آنان را با حکمت و مهربانی به پرستش خدا دعوت می‌کرد. اما آن مردم مغرور، او را مسخره می‌کردند و بر دشمنی می‌افزودند.
وقتی پیامبر آنان را از عذاب الهی ترساند و بت‌ها را بی‌ارزش خواند، تصمیم گرفتند او را بکشند.

طبق برخی روایات، او را در چاه انداختند یا درختی را که برایشان مقدس بود بریدند و پیامبر را نیز به دار آویختند و در چاه دفن کردند.

۴. عذاب الهی بر اصحاب الرس

پس از قتل پیامبر، خداوند عذاب شدید بر آنان فرستاد.
در برخی نقل‌ها آمده که زمین شکافت و چاه فرو ریخت و آن قوم نابود شدند. در برخی روایات آمده که آتشی عظیم بر آنان فرود آمد و همه را سوزاند.

قرآن مجید اشاره‌ای کوتاه اما هشداردهنده دارد:

«وَ أَصْحَابُ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذَٰلِکَ کَثِیراً ۝ وَ کُلّاً ضَرَبْنَا لَهُ الْأَمْثَالَ وَ کُلّاً تَبَّرْنَا تَتْبِیراً» (فرقان: 38-39)
«و اصحاب الرس و گروه‌های بسیار دیگر (را نابود کردیم)... ما برای همه مثال‌ها زدیم و همه را در هم کوبیدیم.»

۵. نتیجه و عبرت

قوم اصحاب الرس نمونه‌ای از انسان‌هایی‌اند که دل بر دنیا بستند، عقل را کنار نهادند، پیام حق را نشنیدند، و در ظلم و شرک غرق شدند.
قتل پیامبر و پرستش غیر خدا، سرانجام آنان را به هلاکت و تباهی کشاند.

نکته عرفانی و اخلاقی

در نگاه عرفانی، «چاه» نشانه نفس تاریک انسان است. هرکه حق را در چاه نفس خود دفن کند، سرانجام هلاک می‌شود.
و در نگاه اخلاقی، هر جامعه‌ای که حق‌گو را طرد کند و دنبال شهوت و غرور رود، عاقبتی چون اصحاب الرس خواهد داشت.

پایان‌بخش: قول برخی بزرگان درباره اصحاب الرس

1. طبری: آن‌ها پس از کشتن پیامبرشان، جشن گرفتند و به عذاب آسمانی دچار شدند.
2. زمخشری: قوم سرکشی که هرگز به حق گردن ننهادند.
3. علامه طباطبایی: اشاره‌ای است به یکی از اقوامی که در منطقه‌ای خاص زیسته‌اند و جرم آنان قتل پیامبر خدا بوده است.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی