متن و شرح مثنوی(۱۱)

باسمه تعالی

شرح و تفسیر مثنوی باران

بهار(۱۱)

بیت ۱:

زِ هر قطره باران، پیامِ خداست
پیامی زِ الطافِ ربِّ علاست

تفسیر:
باران در این بیت به‌عنوان یک پیام الهی معرفی می‌شود. هر قطره باران در حقیقت حامل پیامی از خداوند است، که حاکی از رحمت و الطاف بی‌پایان خداوند است. باران می‌تواند نمادی از نعمت‌ها و برکات الهی باشد که بر بندگان نازل می‌شود.

بیت ۲:

چو باران ببارد زِ مهر و وفا
جهان پُر شود از جمالِ خدا

تفسیر:
وقتی باران از مهر و وفای خداوند می‌بارد، به تمام جهان جمال و زیبایی خداوند را می‌بخشد. در این بیت به تاثیر مثبت و گسترده باران اشاره دارد که نه تنها زمین را آباد می‌کند، بلکه عالم را از جمال الهی پر می‌سازد.

بیت ۳:

نسیمی که آید زِ باغِ بهار
نوایِ خوشِ عشقِ پروردگار

تفسیر:
نسیم بهاری که از باغ بهار می‌آید، شبیه به نوای عشق الهی است. این نسیم روح را نوازش داده و یادآور محبت و عشق خداوند است. در اینجا "باغ بهار" نمادی از زیبایی‌های طبیعت است که همگان را به یاد آفریدگار می‌اندازد.

بیت ۴:

زِ هر برگِ سبزی، نشانِ صفاست
زِ هر ذره‌ی خاک، رازی بقاست

تفسیر:
هر برگ سبز درخت نماد صفا و پاکی است و هر ذره خاک نیز به‌عنوان امیدی برای بقای زندگی و رشد و تعالی به شمار می‌آید. این بیت نشان‌دهنده ارتباط تنگاتنگ طبیعت با روح انسان و آموزه‌های معنوی است.

بیت ۵:

زِ هر قطره باران، پیامِ خداست
پیامِ بزرگی و فضل و عطاست

تفسیر:
بار دیگر تاکید می‌شود که هر قطره باران پیام خداوند است و این پیام حاکی از بزرگی، فضل و عطای الهی است. باران به‌طور نمادین نشانه‌ای از نعمت‌های بی‌پایان و بی‌حد و حصر خداوند است.

بیت ۶:

زِ رحمت چو دریای بی‌انتها
ببارد زِ لطفش به ارض و سما

تفسیر:
رحمت خداوند همانند دریای بی‌پایانی است که به‌طور نامحدود از لطف الهی به زمین و آسمان نازل می‌شود. این بیت نشان‌دهنده عمق و گستردگی رحمت خداوند است که همه‌چیز را در بر می‌گیرد.

بیت ۷:

چکد هر نسیمی زِ باغِ وصال
به دل می‌دهد شوقِ حُسنِ کمال

تفسیر:
نسیم‌هایی که از باغ وصال می‌وزند، در دل انسان شوق و آرزوی رسیدن به کمال انسانی و روحانی را برمی‌انگیزند. "باغ وصال" در اینجا نماد ارتباط انسان با خداوند است و این نسیم‌ها همچون الهامات معنوی در دل انسان ایجاد شوق به کمال می‌کنند.

بیت ۸:

زِ هر قطره نوری به دل می‌دمد
رهِ عاشقان را به حق می‌بَرَد

تفسیر:
هر قطره باران نور معنوی‌ای است که به دل عاشقان می‌تابد و آن‌ها را به سمت حقیقت و عشق الهی هدایت می‌کند. در این بیت به تاثیر باران به‌عنوان راهنمایی معنوی اشاره شده است.

بیت ۹:

به صحرا، به دریا، به کوه و دمن
نمایان بود جلوه‌ی ذوالمنن

تفسیر:
در این بیت، به زیبایی‌های طبیعت اشاره می‌شود که جلوه‌ای از صفات و الطاف خداوند را نشان می‌دهند. "ذوالمنن" یکی از نام‌های خداوند است که به‌معنی صاحب تمامی نعمت‌ها و برکات است.

بیت ۱۰:

جهان هر نفس پر زِ اسرار اوست
وجودِ همه غرقِ انوار اوست

تفسیر:
جهان هر لحظه از اسرار و حکمت‌های خداوند پر است و همه‌چیز در این جهان غرق در انوار الهی است. در این بیت به وابستگی تمامی موجودات به خداوند و تاثیر انوار الهی بر همه‌چیز اشاره می‌شود.

بیت ۱۱:

زِ لطفش زمین، زنده چون جان شود
دل از چشمه‌ی مهر، عطشان شود

تفسیر:
زمین با لطف خداوند زنده می‌شود، همان‌طور که قلب انسان از چشمه‌ی مهر و محبت خداوند به زندگی و نشاط می‌افتد. این بیت به ارتباط حیات طبیعت و دل انسان با رحمت و لطف خداوند اشاره دارد.

 

بیت ۱۲:

چو باران ببارد زِ درگاهِ دوست
بروید زِ خاک، آن‌چه مقصود اوست

تفسیر:
در این بیت اشاره به این دارد که باران از درگاه دوست، یعنی از سوی خداوند، می‌بارد. این باران سبب رشد و شکوفایی در خاک می‌شود و آنچه که خداوند اراده کرده، به‌دست می‌آید. همه‌چیز در این جهان بر اساس اراده و خواست الهی تحقق می‌یابد.

بیت ۱۳:

زِ هر غنچه‌ای عطرِ ایمان رسد
زِ هر قطره‌ای نورِ قرآن رسد

تفسیر:
هر غنچه‌ای که می‌شکفد، نمادی از ایمان است که با عطر خوش خود بر دل‌ها تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، هر قطره‌ای از باران نماد نور قرآن است که بر دل‌های جویای حقیقت روشنایی می‌بخشد. در اینجا با استفاده از طبیعت، ایمان و قرآن به‌عنوان دو منبع نور و هدایت انسان معرفی شده‌اند.

بیت ۱۴:

اگر چه جهان پر ز رنج و بلاست
پناهِ دل خسته، لطفِ خداست

تفسیر:
در این بیت به دشواری‌های زندگی اشاره می‌شود که گاهی همچون دریای طوفانی است، اما در عین حال، پناهگاه و آرامش برای دل‌های خسته تنها در لطف خداوند است. این بیت یادآور این است که حتی در سخت‌ترین شرایط، رحمت خداوند می‌تواند آرامش‌بخش باشد.

بیت ۱۵:

به هر قطره رازی زِ اسرارِ حق
به هر موج، آوای دیدارِ حق

تفسیر:
هر قطره باران حاوی رازی از اسرار الهی است و هر موجی از آب به‌نوعی آوای دیدار با خداوند را به گوش می‌رساند. این بیت نشان‌دهنده‌ ارتباط معنوی و رازهایی است که در هر ذره از طبیعت نهفته است.

بیت ۱۶:

نهانی که در برگ و باران عیان بود
حکمتش بر دل عاشقان

تفسیر:
آنچه در ابتدا پنهان و نهان به نظر می‌رسید، اکنون در برگ و باران آشکار می‌شود. حکمت الهی به‌وضوح در طبیعت و عناصر آن نمایان می‌شود و دل عاشقان به آن پی می‌برد. در این بیت اشاره به کشف و شهود معنوی است که از طریق درک و مشاهده طبیعت حاصل می‌شود.

بیت ۱۷:

به دریا فتد موجِ لطفِ قدیم
به صحرا رسد رحمتِ او عظیم

تفسیر:
موجی از لطف خداوند به دریا می‌رسد و در صحرا، رحمت عظیم الهی نمایان می‌شود. این بیت نشان‌دهنده‌ فراگیری و گستردگی رحمت خداوند است که در تمام عالم، دریاها، صحراها و همه‌چیز را در بر می‌گیرد.

بیت ۱۸:

زِ باران بجوشد امیدِ نهان
که بخشایش اوست فیضِ جهان

تفسیر:
از باران، امید نهانی برمی‌خیزد که نماد بخشایش الهی است. این بخشایش و فیض خداوند است که جهان را زنده و پر از امید می‌کند. در این بیت، باران به‌عنوان نمادی از بخشش و امید معرفی می‌شود.

بیت ۱۹:

زِ هر سبزه آید ندای حضور
زِ هر قطره ریزد شمیمی زِ نور

تفسیر:
هر سبزه‌ای ندای حضور خداوند را به گوش می‌رساند و هر قطره‌ای از باران همچون عطری از نور الهی می‌ریزد. این بیت به آگاهی انسان از حضور دائمی خداوند در تمام موجودات و طبیعت اشاره دارد.

بیت ۲۰:

اگر تیره گردد سپهرِ زمان
فروغش دهد نورِ ایمان عیان

تفسیر:
در زمانی که آسمان زندگی انسان تیره و تار می‌شود، نور ایمان به‌وضوح در دل انسان‌ها می‌درخشد. این بیت به تاثیر ایمان در روشن کردن دل‌های تاریک و هدایت به‌سوی نور اشاره دارد.

بیت ۲۱:

نه خشکی بماند، نه رنج و ملال
چو باران بریزد زِ لطفِ کمال

تفسیر:
با نزول باران از لطف و کمال خداوند، دیگر نه خشکی‌ای باقی می‌ماند و نه رنج و ملال. رحمت الهی تمام دردها و خشکی‌ها را از بین می‌برد و زندگی را سرشار از برکت و آسایش می‌سازد.

بیت ۲۲:

به هر جا که چشمی گشایی به راز
بود آشکارا صفاتِ نیاز

تفسیر:
در هر جایی که چشم گشوده شود، صفات نیاز و فقر انسان در برابر خداوند آشکار می‌شود. این بیت به حقیقت وابستگی انسان به خداوند و نیاز همیشگی او به رحمت و کمک الهی اشاره دارد.

بیت ۲۳:

زمین از کراماتِ او زنده شد
دلِ خسته از مهرِ او بنده شد

تفسیر:
زمین با کرامت‌های خداوند زنده می‌شود و دل‌های خسته با مهر الهی تسلی می‌یابند. در این بیت اشاره به تاثیرات کرامت و محبت خداوند بر تمام موجودات، از جمله زمین و دل انسان‌ها است.

بیت ۲۴:

به وادی اگر دانه‌ای بنگری
نشانِ تواناییِ داوری

تفسیر:
در این بیت، به مشاهده دانه‌ای در وادی اشاره شده که نمایانگر توانایی خداوند در داوری و تدبیر است. هر دانه‌ای که در خاک می‌افتد، نشان‌دهنده‌ قدرت و حکمت الهی است که همه‌چیز را به‌درستی اداره می‌کند.

بیت ۲۵:

به هر برگ، حکمت زِ حق آشکار
به هر قطره، لطفش بود برقرار

تفسیر:
در هر برگ، حکمت خداوند نمایان می‌شود و در هر قطره باران، لطف و رحمت الهی پایدار است. این بیت به ویژگی‌های دائم و پایدار حکمت و رحمت خداوند در تمام طبیعت اشاره دارد.

بیت ۲۶:

نه برگی فتد بی‌رضایِ ودود
نه موجی رود جز به امرِ وجود

تفسیر:
هیچ برگ از درخت نمی‌افتد و هیچ موجی در دریا حرکت نمی‌کند، مگر به اراده و خواست خداوند. این بیت به توحید عملی و حکمت الهی در اداره‌ جهان اشاره دارد.

بیت ۲۷:

زِ لطفش، بهاران شکوفا شود
خزان از نسیمش مسیحا شود

تفسیر:
با لطف خداوند، بهار شکوفا می‌شود و حتی خزانی که به‌نظر مرده می‌آید، از نسیم الهی زنده و نو می‌شود. این بیت به تجدید حیات و تحولاتی که در دست خداوند است، اشاره دارد.

بیت ۲۸:

اگر تشنه‌ای، رحمتش چشمه‌سار
اگر خسته‌ای، مهر او غم‌گسار

تفسیر:
اگر تشنه‌ای، رحمت خداوند همچون چشمه‌ساری است که سیرابت می‌کند و اگر خسته‌ای، مهر خداوند همچون پناهی است که غم و درد را از دل می‌زداید. این بیت به مهر و رحمت بی‌پایان خداوند در رفع نیازهای روحی و جسمی انسان‌ها اشاره دارد.

بیت ۲۹:

به هر جا که بارانِ رحمت رسد
زمین از عطایش به جنّت رسد

تفسیر:
هر کجا که باران رحمت الهی می‌بارد، زمین به برکت و عطای آن، به‌مانند بهشتی از نعمت‌ها و برکات خداوند می‌شود. این بیت به تاثیرات مثبت و پر برکت رحمت الهی بر طبیعت اشاره دارد.

بیت ۳۰:

به هر قطره، رازی زِ اسرارِ عشق
نهان در دلِ آب، انوارِ عشق

تفسیر:
در هر قطره باران، رازی از اسرار عشق الهی نهفته است و در دل هر قطره آب، انوار عشق خداوند تابیده است. این بیت به جنبه‌های معنوی و عرفانی آب و باران اشاره دارد و نشان‌دهنده‌ عشقی است که در تمامی موجودات و پدیده‌های طبیعی نهفته است.

بیت ۳۱:

ز عرفان و دانش بود رهنمون
چراغی فروزان، به دل‌ها فزون

تفسیر:
عرفان و دانش، راهنمایی برای انسان‌ها هستند و چراغی روشن برای دل‌ها فراهم می‌کنند. این بیت نشان‌دهنده اهمیت عرفان و دانش در روشن‌کردن راه انسان به سوی حقیقت است.

بیت ۳۲:

به دریا، به صحرا، وزد بر دمن
"رجالی" شکوفاست در هر وطن

تفسیر:
این بیت اشاره به درخت‌های بهاری دارد که در هر مکانی شکوفا می‌شوند و "رجالی" (به عنوان سراینده) نیز در هر سرزمین شکوفا است. این اشاره به تلاش و رشد جهانی در هر مکانی دارد که از فضل خداوند است.

سراینده:
دکتر علی رجالی