شرحی بر واژه عرفانی لبیک احسان

 

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی لبیک احسان

 

لبیک احسان
احسان رهِ وصل با خدا می‌سازد
دل را ز غبارِ خود رها می‌سازد
هر کس که به خلق پیشه بنماید عشق
از لطفِ خدا، جهانِ ما می‌سازد

---

شرح و تفسیر:

لبیک احسان
در ادبیات عرفانی، واژه‌ی «لبیک» به معنای پاسخ مثبت و اجابت کردن ندا و دعوت الهی است. در اینجا «لبیک احسان» اشاره به پذیرش و عمل به احسان (نیکی کردن) دارد که یکی از مراتب عالی اخلاق و از صفات الهی است. این مصرع ما را دعوت می‌کند تا با دل و جان به احسان پاسخ دهیم و آن را در زندگی خود جاری سازیم.

احسان رهِ وصل با خدا می‌سازد
احسان نه‌تنها باعث نزدیکی به بندگان خدا می‌شود، بلکه راهی برای وصل به ذات حق تعالی نیز هست. در آموزه‌های عرفانی و قرآنی (مانند آیه‌ی «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» – سوره بقره: ۱۹۵) تأکید شده که خداوند نیکوکاران را دوست دارد. این مصرع به این حقیقت اشاره دارد که احسان و نیکی به دیگران، انسان را به قرب الهی می‌رساند.

دل را ز غبارِ خود رها می‌سازد
«غبار خود» نمادی از صفات ناپسند نفسانی چون خودخواهی، تکبر و دلبستگی‌های مادی است. احسان و نیکی به دیگران، دل را از این آلودگی‌ها پاک کرده و صفای باطن می‌آورد. این مصرع اشاره به طهارت درون و آزادی از تعلقات نفسانی دارد که نتیجه‌ی عمل به احسان است.

هر کس که به خلق پیشه بنماید عشق
اینجا «عشق» به معنای محبت خالص و بی‌چشم‌داشت نسبت به بندگان خدا است. هر کسی که این محبت را در عمل به خلق نشان دهد و نیکی را پیشه‌ی خود سازد، در واقع تجلی‌گر یکی از صفات الهی شده است.

از لطفِ خدا، جهانِ ما می‌سازد
احسان و عشق به مخلوقات، از فیض و لطف الهی سرچشمه می‌گیرد. انسان نیکوکار به واسطه‌ی این لطف، نه‌تنها زندگی خود بلکه جهان پیرامون را آباد و سرشار از مهر و معنویت می‌کند. این مصرع به تأثیر گسترده‌ی نیکی در اصلاح جامعه و گسترش رحمت الهی اشاره دارد.

---

جمع‌بندی:

این رباعی بر اهمیت احسان و نیکی در مسیر عرفانی تأکید دارد. احسان، پلی است میان انسان و خدا که دل را از آلودگی‌های نفسانی پاک کرده و روح را به قرب الهی می‌رساند. هر کس که عشق به بندگان خدا را پیشه‌ی خود سازد، با بهره‌گیری از لطف الهی، جهانی بهتر و زیباتر می‌آفریند. این پیام، بازتاب آموزه‌های قرآنی و عرفانی است که بر پیوند میان احسان و وصول به حق تأکید دارند.

سراینده

دکتر علی رجالی