باسمه تعالی
شرحی بر واژه عرفانی لبیک فنا
لبیک فنا
رفتم ز جهان و بی‌نشانم کردند
از نیست به نور، جاودانم کردند
چون غیر ز حق من گذشتم، دیدم
در وادی عشق، لا مکانم کردند
شرح و تفسیر:
لبیک فنا
«لبیک» به معنای پاسخ گفتن و اجابت کردن است و «فنا» در اصطلاح عرفانی به معنای محو شدن خودیّت و نفی وجود فردی در برابر حقیقت مطلق الهی است. این مصرع دعوتی است به اجابت ندای فنا و گذر از خود به سوی حق که نهایت سلوک عرفانی است.
رفتم ز جهان و بی‌نشانم کردند
این مصرع اشاره دارد به مرحله‌ای که سالک از تعلقات مادی و هویت شخصی خود عبور می‌کند. «رفتن از جهان» یعنی دل بریدن از دنیا و مظاهر فریبنده‌ی آن، و «بی‌نشان شدن» به معنای از بین رفتن خودخواهی و فردیت است. در این مرحله، سالک از محدودیت‌های وجودی عبور کرده و به نوعی محو در حق می‌رسد.
از نیست به نور، جاودانم کردند
«نیست» اشاره به فنای وجود مادی و «نور» نماد حقیقت الهی و بقای ابدی در خداست. وقتی سالک در مقام فنا به نیستی می‌رسد، در حقیقت به بقای حقیقی دست می‌یابد. این مصرع به یکی از اصول اساسی عرفان اشاره دارد: «فنا فی الله» که در آن، سالک پس از نابودی نفس، به نور حقیقت جاودانه و بقا بالله دست می‌یابد.
چون غیر ز حق من گذشتم، دیدم
این مصرع به مرحله‌ی تجرید و توحید اشاره دارد. زمانی که سالک از هر آنچه غیر خداست (علایق نفسانی و تعلقات دنیوی) عبور کند، حقیقت را به وضوح مشاهده می‌کند. دیدن در اینجا به معنای شهود قلبی و ادراک بی‌واسطه‌ی حقیقت است.
در وادی عشق، لا مکانم کردند
«وادی عشق» نماد آخرین مرحله‌ی سلوک عرفانی است که در آن سالک به مقام فنای مطلق و وصل به حق می‌رسد. «لا مکان» اشاره به عالم مجرد و مقام بی‌حد و مرز الهی دارد که فراتر از زمان و مکان است. وقتی سالک در عشق الهی غرق شود، از محدودیت‌های عالم ماده رها شده و به حقیقتی بی‌کران دست می‌یابد.
جمع‌بندی:
این رباعی بیانگر مراحل فنا و بقا در سلوک عرفانی است:
۱. فنا از جهان و خودیّت: سالک با دل بریدن از دنیا و نفی هویت فردی، به مرحله‌ی بی‌نشان شدن می‌رسد.
2. عبور از نیستی به نور جاودان: با از بین رفتن تعلقات، سالک به بقای ابدی در نور حق می‌رسد.
3. رهایی از غیر حق و شهود حقیقت: عبور از هر چه غیر خداست، باعث کشف و شهود حقیقت می‌شود.
4. ورود به مقام لامکان: سالک در وادی عشق، به مرحله‌ای می‌رسد که از مرزهای مکان و زمان فراتر می‌رود و در حقیقت الهی محو می‌گردد.
این رباعی تصویری از فنای فی الله و بقای بالله ارائه می‌دهد؛ سفری که سالک با محو شدن در ذات الهی به جاودانگی نورانی و حقیقت بی‌کران دست می‌یابد.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۲/۲۶