متن و شرح مثنوی روزه(۱)

باسمه تعالی

غزل

روزه (۱)

 

این غزل به ابعاد مختلف روزه‌داری و تأثیر آن بر روح و جان انسان اشاره دارد و در عین حال به جلب رحمت الهی و نزدیکی به خداوند پرداخته است. شاعر در این سروده، با بهره‌گیری از تمثیل‌ها و تصاویر معنوی، سفر روحانی انسان را در مسیر روزه‌داری به زیبایی به تصویر می‌کشد.

شرح و تفسیر ابیات:

بیت 1:

در باغِ وصال، ماهِ ایمان آمد
عطری زِ بهارِ لطفِ یزدان آمد

• باغ وصال نماد وصل به خداوند و ایمان است. ماه در اینجا به عنوان نشانه‌ی نورانی و راه‌نما در مسیر ایمان و وصل به خدا قرار دارد. بهار لطف یزدان اشاره به رحمت و بخشش الهی دارد که در روزه‌داری انسان را از درون بازسازی و تازه می‌کند.

بیت 2:

دل را به صفای روزه، پرنور کنید
این سفره زِ خوانِ حق، فراوان آمد

• این بیت دعوت به صفای دل در اثر روزه و نزدیکی به خداوند دارد. شاعر می‌گوید که با روزه دل را از گناه و تیرگی‌ها پاک کنید و از سفره‌ای که از خوانِ حق آمده، بهره‌برداری کنید. خوانِ حق در اینجا همان رحمت و نعمت‌های الهی است که در دسترس انسان قرار دارد.

بیت 3:

در وقت سحر، دیده‌ها بیدار است
هنگام غروب، داغ و خسران آمد

• در سحرگاه، وقتی که انسان از خواب بیدار می‌شود، چشم‌ها به عبادت و راز و نیاز بیدار هستند. اما در غروب، احساس داغ و خسران از فرصت‌های از دست رفته و غفلت از بندگی و تقرب به خداوند در دل می‌نشیند.

بیت 4:

هر لحظه به نورِ عشق، جان تازه شود
روزه، رهِ وصل، همچو طوفان آمد

• در این بیت، نور عشق الهی به عنوان عامل تجدید حیات روح مطرح می‌شود. روزه به مثابه وسیله‌ای برای رسیدن به وصل الهی معرفی می‌شود که مانند طوفان انسان را از دل تاریکی‌ها بیرون کشیده و به سوی نور هدایت می‌کند.

بیت 5:

با روزه، دل از گناه بیزار شود
در سایه‌ی لطف حق، سلیمان آمد

• روزه در این بیت باعث پاکسازی دل از گناه و فساد می‌شود. سلیمان نماد حکمت و سلطنت الهی است که با لطف و رحمت خداوند در دل انسان قرار می‌گیرد و او را از گناه دور می‌کند.

بیت 6:

با روزه، امیدِ دل به دلدار رسید
از سفره‌ی عشق، رزقِ جانان آمد

• روزه باعث می‌شود امید دل به خداوند دلدار بیفتد. این بیت به رزق معنوی اشاره دارد که از سفره‌ی عشق الهی به انسان داده می‌شود و انسان از این رزق روحانی بهره‌مند می‌شود.

بیت 7:

دل پاک نما ز گردِ عصیان ای دوست
در رحمت حق، به روی درمان آمد

• گرد عصیان نماد گناه است و شاعر از دوستان می‌خواهد دل خود را از این آلودگی‌ها پاک کنند. زمانی که دل پاک شود، رحمت الهی به سوی انسان می‌آید و او را از بیماری‌های روحانی نجات می‌دهد.

بیت 8:

شب‌های دعا ز نور، روشن گردد
اشکی زِ نگاهِ دل، فروزان آمد

• در شب‌های دعا، که موقعیت‌های طلایی برای رسیدن به خداوند هستند، نور الهی دل انسان را روشن می‌کند. اشک‌ها نمادی از توبه و دل‌شکستگی هستند که در برابر خداوند می‌ریزند و به پاکسازی دل و دستیابی به قرب الهی کمک می‌کنند.

بیت 9:

قرآن به دلِ خموش، طوفان انگیخت
هر آیه، پیامِ مهرِ رحمان آمد

• قرآن در دل‌های خاموش طوفان‌هایی از دگرگونی معنوی به راه می‌اندازد. هر آیه از قرآن پیام‌آور مهر و رحمت خداوند است که به انسان می‌آموزد چگونه باید در مسیر الهی گام بردارد.

بیت 10:

روزه سپری شد و بقا شد حاصل
چون لطفِ خدا، به جانِ انسان آمد

• روزه به پایان می‌رسد و نتیجه آن، بقا و جاودانگی روحانی است. این بقا حاصل از لطف خداوند است که در طول ماه رمضان به انسان ارزانی می‌شود.

بیت 11:

دل را به صفای عشق، بیدار کنید
کز باغ وصال، مهرِ یزدان آمد

• این بیت دعوت به بیداری و صفای دل از طریق عشق الهی دارد. باغ وصال همان وصل به خداوند است و مهر یزدان به عنوان عنصری اصلی در پرورش دل انسان اشاره دارد.

بیت 12:

در محفل عاشقان، بهاری دیگر
از نورِ سحر، صفای قرآن آمد

• در محفل عاشقان، هر سال بهاری جدید از نور سحر و صفای قرآن نوید می‌دهد. این نور و صفا راهنمای انسان به سوی وصال الهی است.

بیت 13:

هر کس که زِ جامِ وصل، ساغر گیرد
با روزه، به قربِ حق، شتابان آمد

• هر کسی که از جام وصال الهی بنوشد، با روزه به قرب الهی دست پیدا می‌کند و به سرعت در مسیر دستیابی به خداوند پیش می‌رود.

بیت 14:

دل بسته‌ی خاک گر گسستن باید
کز عالم قدس، بانگِ جانان آمد

• انسان باید از تعلقات دنیوی بگذرد و دل خود را از خاک گسسته و به عالم قدس و معنویت نزدیک کند، چرا که آوای جانان از آنجا به گوش می‌رسد.

بیت 15:

طاعت بپذیر ، ای گدایِ درگاه
کز لطفِ خدا، بوی رضوان آمد

• گدای درگاه به معنای تواضع در برابر خداوند است و شاعر می‌گوید که با طاعت و بندگی، از لطف الهی به بوی رضوان (بهشت) می‌رسید.

بیت 16:

این ماه، پیام‌آورِ تطهیر بود
چون چشمه‌ی عشق، سوی عطشان آمد

• ماه رمضان ماهی است که پیام‌آور پاکسازی روح است. این ماه همچون چشمه‌ای از عشق الهی است که به عطشانان (کسانی که تشنه‌ی معنویت هستند) می‌رسد.

بیت 17:

هر لحظه  زِ شوق، گر" رجالی" نالد
رحمت زِ کرانه‌های پنهان آمد

• هر لحظه که انسان از شوق به خداوند در دل خود ناله‌ای می‌کند، رحمت پنهانی از کرانه‌های الهی بر او نازل می‌شود.

جمع‌بندی:

غزل «روزه» در اینجا سفر معنوی انسان را از گناه به طاعت الهی و از فراق به وصل به تصویر کشیده است. شاعر به نور عشق الهی و رحمت پروردگار اشاره دارد و از روزه‌داری به عنوان وسیله‌ای برای پاکسازی دل و رسیدن به قرب الهی یاد می‌کند.

سراینده

دکتر علی رجالی