شرح و تفسیر ابیات ۱ تا ۳۰ قصیده‌ی «آوای دل»
با محبت دل ببر، افشا مکن / دل ز کینه خالی و دعوا مکن
محبت، راه تسخیر دل‌هاست، اما فاش کردن رازها، دوستی‌ها را از بین می‌برد. دل را از کینه پاک کن و از نزاع و دشمنی دوری کن، چراکه کینه‌توزی آرامش را می‌گیرد.با صبوری راه خود هموار کن / هرگز ای دل حسرت دنیا مکن
شکیبایی، سختی‌های راه را آسان می‌کند، اما حسرت دنیا، انسان را از مسیر آرامش دور می‌سازد. دنیا فانی است، پس نباید دل به آن بست.در هوای دوست، چون شمعی بسوز / دل پریشان از غم فردا مکن
عاشق حقیقی، مانند شمع در راه محبوب می‌سوزد. اما دل را با نگرانی‌های آینده آشفته مکن، زیرا آینده در دستان خداست.هر که پروانه شود در راه دوست / سوختن بر خود روا، پروا مکن
پروانه، نماد عشق حقیقی است که در راه محبوب جان خود را فدا می‌کند. پس اگر عاشقی، از سوختن در این راه هراسی نداشته باش.هر چه داری از خدا دان، با امید / دل تهی از نور بی‌همتا مکن
تمام نعمت‌ها از خداست، پس با امید به او زندگی کن و دل خود را از نور الهی خالی مساز، زیرا این نور، راهنمای مسیر زندگی است.راه را بر مهر دل هرگز مبند / طعنه بر کردار جان‌افزا مکن
هرگز مانع از مهرورزی مشو، زیرا مهربانی، جان را زنده می‌کند. همچنین بر اعمال نیک دیگران طعنه مزن، چراکه قضاوت بی‌جا، نشانه‌ی ناآگاهی است.گر که خواهی در امان باشی ز شر / چشم دل را دیده‌ی دنیا مکن
اگر می‌خواهی از شر بدی‌ها در امان باشی، چشم دل خود را آلوده‌ی دنیاپرستی مگردان، زیرا وابستگی به دنیا، انسان را از مسیر حقیقت دور می‌کند.هر سخن سنجیده گو در زندگی / حرف بی‌مبنا، به لب گویا مکن
در زندگی، سخنان خود را با دقت بیان کن. از گفتن سخنان بی‌پایه و اساس بپرهیز، چراکه سخن بی‌مبنا، موجب پشیمانی و سرافکندگی است.گر بخواهی نور یزدان در وجود / راستی را با دغل اغوا مکن
اگر می‌خواهی نور الهی در دلت جاری شود، راستی را با فریب و نیرنگ آلوده مگردان. صداقت، کلید دریافت نور خداوند است.هر که را دیدی صفا دارد به دل / طعنه بر گفتار او بی‌جا مکن
کسانی که دل‌هایشان آکنده از صفاست، شایسته‌ی احترام‌اند. پس بر سخنان آنان بی‌جهت خرده مگیر و قضاوت نابجا مکن.نور دل افزون کند صدق کلام / پس تو خود را بی‌سبب رسوا مکن
سخن صادقانه، نور دل را افزایش می‌دهد. پس با گفتار نادرست و اعمال ناشایست، خود را بی‌دلیل رسوا مکن.گر که خواهی در ره حق پا نهی / گنج دل در چاه غفلت جا مکن
اگر می‌خواهی در مسیر حق گام برداری، نباید گنجینه‌ی دل خود را در چاه غفلت دفن کنی. آگاهی، شرط ورود به راه حقیقت است.نفس را از بند دنیا وا رهان / عقل را بازیچه‌ی اعدا مکن
نفس خود را از قید و بند دنیا آزاد کن و عقل خود را به دست دشمنان نفست مسپار. شهوت و هوای نفس، دشمن عقل‌اند و آن را به تباهی می‌کشانند.دل برون کن از جفا بر اهل بیت / جز به حق بر دیده‌ها بینا مکن
از ظلم و جفا نسبت به اهل بیت (ع) بپرهیز و چشم خود را جز به دیدن حقیقت، بینا مگردان. محبت اهل بیت، چراغ هدایت است.حرف حق از اهل دل بشنو عزیز / گوش دل بر حرف بی‌پروا مکن
سخن حق را از اهل معرفت بشنو و گوش دل خود را بر سخنان بی‌ارزش و بی‌معنا باز مگردان، چراکه هر سخنی ارزش شنیدن ندارد.راستی سرمایه‌ی ایمان ماست / عمر خود را بی‌سبب یغما مکن
راستی و صداقت، پایه‌ی ایمان است. پس عمر خود را بیهوده تلف مکن و آن را به بطالت و بیهودگی مگذران.دل مبند بر موج دریا اضطراب / کشتی‌ات را غرق در دریا مکن
به امواج ناآرام زندگی دل مبند و خود را در دریای اضطراب غرق مکن. آرامش، رمز موفقیت است.آن که بخشد مردمان از روی عشق / خویش را از این عطا شیدا مکن
کسی که از سر عشق، به دیگران بخشش می‌کند، نباید خود را گرفتار غرور و خودنمایی سازد. بخشش باید خالصانه باشد.زندگی با صبر و آرامش نکوست / دل تهی از حکمت و معنا مکن
زندگی، زمانی زیباست که با صبر و آرامش همراه باشد. پس دل خود را از حکمت و معنا تهی مساز، چراکه حکمت، راهنمای مسیر زندگی است.حق که دل را با سکون آرام کرد / خویش را از این کرامت وا مکن
خداوند، دل را با آرامش حقیقی ساکن می‌کند. پس خود را از این نعمت الهی محروم مگردان و به یاد او دل آرام گیر.گر به دنبال سکونی در دلت / راه تقوا پیشه کن، غوغا مکن
اگر در پی آرامش درونی هستی، راه تقوا و پرهیزگاری را در پیش بگیر و از ایجاد آشوب و غوغا پرهیز کن.زندگی با نور و عشق و بندگی / به چه زیبا می‌شود، غوغا مکن
زندگی زمانی زیبا می‌شود که با نور معرفت، عشق و بندگی خدا همراه باشد. پس از هرج‌ومرج و آشفتگی بپرهیز و مسیر درست را دنبال کن.نور معنا می‌دهد بر جان ما / عمر خود را صرف هر سودا مکن
نور حقیقت، به جان ما معنا و روشنی می‌بخشد. پس عمر گرانبهای خود را بیهوده تلف مکن و آن را صرف امور بی‌ارزش مساز.بخشش است سرلوحه‌ی بالندگی / خویش را در بخل و در غوغا مکن
بخشش، نشان رشد و بالندگی روح است. پس خود را گرفتار بخل و کشمکش‌های بی‌ارزش مکن و بخشنده باش.آن که احسان می‌کند با دست خویش / لطف حق را بر دل و افشا مکن
کسی که نیکی می‌کند، باید این کار را پنهانی انجام دهد. افشا کردن لطف و احسان، از ارزش آن می‌کاهد.هر که را باشد کمک در راه خیر / اجر حق باشد همی، بلوا مکن
کسی که در راه خیر کمک می‌کند، پاداشش نزد خدا محفوظ است. پس از هیاهو و خودنمایی بپرهیز.هر که را ایثار باشد در مرام / طعنه بر اعمال او بی‌جا مکن
افرادی که ایثارگر هستند، شایسته‌ی احترام‌اند. پس بر اعمال نیک آنان خرده مگیر.هر که را دیدی فداکار و شفیق / عشق حق دارد به دل، شیدا مکن
هر که را فداکار و مهربان یافتی، بدان که عشق خدا در دل اوست. پس به او حسادت مکن و از او بیاموز.
دل به مهر یار بسپار ای رفیق / عمر خود را صرف هر سودا مکن
ای دوست، دل خود را به مهر محبوب حقیقی بسپار و از پرداختن به امور بی‌ارزش خودداری کن. سرمایه‌ی عمر را در سودای ناپایدار دنیا از دست مده.هر که را دیدی به حق دارد امید / ناامیدش از کرم، هرجا مکن
اگر کسی را دیدی که به رحمت خداوند امیدوار است، امید او را ناامید مکن. رحمت الهی بی‌پایان است، پس دیگران را نیز در این امیدواری همراهی کن.
31.هر که را دیدی " رجالی" عاشق است
طعنه بر احوال جان افزا مکن
این بیت بر عشق حقیقی و احوال عاشقان تأکید دارد. شاعر می‌گوید هرکه عاشق شود، درمی‌یابد که عشق جوهره‌ی وجودی اوست. سپس هشدار می‌دهد که بر حالات معنوی عاشقان، که موجب رشد و تعالی روح است، طعنه نزنند. پیام بیت این است که عشق، حقیقتی ارزشمند است و نباید با قضاوت ناآگاهانه آن را انکار کرد.
این اشعار سرشار از مفاهیم عرفانی و اخلاقی است که راهنمای سلوک معنوی و اخلاقی انسان است.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۲/۲۱