باسمه تعالی
شرحی بر واژه عرفانی سر بقا
سر بقا
راز باقی و بقا در بندگی است
در فنای حق و در بالندگی است
هر که گردد ذوب یزدان در خلوص
عشق او جاوید و در پایندگی است
شرح و تفسیر:
این رباعی، یکی از مفاهیم اساسی عرفان اسلامی، یعنی بقا بالله را بیان می‌کند. در عرفان، بقا به معنای باقی ماندن روح سالک در مقام قرب الهی پس از فنای نفس است. این مرحله از بالاترین درجات سلوک است که عارف پس از عبور از فنای فی‌الله (نابودی خودخواهی و انانیت) به آن می‌رسد.
بند اول:
«راز باقی و بقا در بندگی است»
این مصرع بیان می‌کند که ماندگاری حقیقی و حیات جاودان، نه در ثروت یا مقام دنیوی، بلکه در بندگی خالصانه خداوند است. بندگی در اینجا تنها به معنای عبادت ظاهری نیست، بلکه تسلیم کامل اراده‌ی انسان به اراده‌ی الهی و زندگی بر مدار رضای اوست.
بند دوم:
«در فنای حق و در بالندگی است»
این مصرع به مفهوم فنای فی‌الله اشاره دارد. فنای حقیقی، از بین رفتن خواسته‌های نفسانی و محوریت بخشیدن به خواسته‌های الهی در زندگی سالک است. در عین حال، این فنای ظاهری، خود موجب بالندگی و رشد روحانی می‌شود. عارف پس از فانی شدن در حق، به بقای بالله نائل می‌شود که در آن، حیات معنوی حقیقی را تجربه می‌کند.
بند سوم:
«هر که گردد ذوب یزدان در خلوص»
در این مصرع، ذوب شدن در یزدان به معنای رسیدن به فنای کامل در ذات حق است. این مرحله زمانی رخ می‌دهد که سالک، خلوص نیت و صفای باطن را به اوج برساند و هیچ وابستگی به غیر خدا نداشته باشد.
بند چهارم:
«عشق او جاوید و در پایندگی است»
این مصرع نتیجه‌ی منطقی سه مصرع پیشین را بیان می‌کند: عشق حقیقی که در سایه‌ی فنای نفس و بقای بالله شکل می‌گیرد، عشقی جاودانه و پایدار است. این عشق نه تنها زوال‌ناپذیر است، بلکه وجود عاشق را ماندگار می‌سازد؛ چرا که عاشق به سرچشمه‌ی هستی، یعنی ذات لایزال الهی پیوند می‌خورد.
جمع‌بندی:
این رباعی ما را به این حقیقت رهنمون می‌سازد که راز ماندگاری و جاودانگی نه در امور مادی و دنیوی، بلکه در بندگی خالصانه و فنای در ذات الهی نهفته است. هر کس به این مقام برسد، عشقش جاودان و وجودش به حقیقت پایدار متصل خواهد شد.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۲/۲۱