شرحی بر واژه عرفانی سر وصال

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی سر وصال

سر وصال
می‌شود سیراب هر تشنه ز آب
آب جویای لب خشک است و ناب
عاشقان آرام گشته با وصال
کی دهد معشوق عاشق را عذاب؟

---

شرح و تفسیر:

این رباعی به موضوع وصال حقیقی و رفع عطش روحی و معنوی می‌پردازد. در عرفان، وصال به معنای رسیدن عاشق به معشوق حقیقی (حق‌تعالی) است. هر جوینده‌ای در مسیر عشق، تشنه‌ی حقیقت و کمال است و وصال، این تشنگی را فرو می‌نشاند. هر مصرع از این رباعی اشاره‌ای ظریف به ابعاد گوناگون این حقیقت دارد:

---

مصرع اول:
«می‌شود سیراب هر تشنه ز آب»

تشبیه تشنگی به نیاز درونی انسان و آب به حقیقت یا معرفت، از تمثیل‌های رایج در عرفان اسلامی است. همان‌گونه که آب تشنگی جسم را فرو می‌نشاند، وصال به حق عطش معنوی سالک را آرامش می‌بخشد. این مصرع اشاره به این نکته دارد که هر سالکی که خالصانه در پی حقیقت باشد، عاقبت سیراب می‌گردد.

---

مصرع دوم:
«آب جویای لب خشک است و ناب»

در نگاه اول، آب معمولاً به‌سوی لب‌های تشنه نمی‌رود، بلکه این تشنه است که آب را می‌جوید. اما در اینجا معکوس‌نمایی (پارادوکس) صورت گرفته است: آب ناب خود به‌سوی لب تشنه می‌آید. این مضمون در عرفان اشاره به لطف و عنایت حق دارد که اگر بنده صادقانه جویای او باشد، حقیقت به او روی می‌آورد. این تصویر همچنین می‌تواند به حدیث قدسی اشاره داشته باشد که خداوند می‌فرماید:

"هرکه یک قدم به‌سوی من آید، من ده قدم به‌سوی او می‌روم."

---

مصرع سوم:
«عاشقان آرام گشته با وصال»

وصال، نهایت آرزوی عاشق است. وقتی که سالک به محبوب حقیقی می‌رسد، تمامی اضطراب‌ها، دردها و رنج‌ها پایان می‌یابد. این آرامش، همان طمأنینه‌ی قلبی است که قرآن کریم در آیه‌ی:
"أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ"
به آن اشاره دارد. این مصرع بیانگر این حقیقت است که تنها وصال به معشوق حقیقی آرامش واقعی را به ارمغان می‌آورد.

---

مصرع چهارم:
«کی دهد معشوق عاشق را عذاب؟»

این مصرع پرسشی است که به شکل استفهام انکاری مطرح شده است. معشوق حقیقی (خداوند) هیچ‌گاه بنده‌ی عاشق خود را به عذاب دچار نمی‌کند. این بیان، اشاره به رحمت واسعه‌ی الهی دارد. هرچند که مسیر عشق پر از رنج و مشقت است، اما در نهایت، معشوق، عاشق را به عذاب دچار نخواهد کرد، بلکه به آرامش و وصال می‌رساند.

---

جمع‌بندی:

این رباعی تصویری عمیق از سیر و سلوک عاشقانه ارائه می‌دهد:

• تشنگی نماد نیاز سالک به حقیقت.
• آب ناب اشاره به عنایت الهی که به جویندگان حقیقی عطا می‌شود.
• آرامش عاشقان نتیجه‌ی وصال به حق است.
• معشوق حقیقی هرگز عاشق را رها یا معذب نمی‌کند.

این رباعی تأکیدی بر رحمت الهی و وعده‌ی وصال به هر عاشق و سالک صادق دارد.

سراینده

دکتر علی رجالی