شرحی بر قصیده نصیحت (۱۶)

باسمه تعالی

نصیحت(۱۶)

قصیده قناعت

این قصیده با محوریت قناعت و دوری از دلبستگی به دنیا، سرشار از نصایح اخلاقی و عرفانی است. 

1. دل به دنیای پر از غوغا مکن / خویش را وابسته بر دنیا مکن
   دنیا همواره پر از آشوب و ناپایداری است؛ دل بستن به آن باعث سرگشتگی و ناامنی روح می‌شود. شاعر تأکید دارد که دل و روح خود را به این جهان ناپایدار وابسته نکنیم.

2. در قناعت عزت و آرامش است / پس ز غوغای جهان پروا مکن
   قناعت نه تنها موجب عزت و سربلندی انسان می‌شود، بلکه آرامشی درونی به همراه دارد. غوغای جهان نیز همچون سراب است و نباید ما را بفریبد.

3. هر که را جامه ز عشقی چاک شد / دل به سودای دگر شیدا مکن
   کسی که دلش به عشق حقیقی شکافته شده است، نباید دل به عشق‌های دنیوی و بی‌ارزش بدهد. این بیت نگاهی عرفانی به عشق الهی و پرهیز از دل‌سپردن به دنیا دارد.

4. با قناعت کردن و ترک طمع / دل بر این دنیای ناپیدا مکن
   با قناعت و دوری از طمع، دل خود را از گرفتاری‌های دنیا آزاد کن. دنیا همچون سرابی ناپیداست و دل بستن به آن جز خسران چیزی به همراه ندارد.

5. با قناعت دل رها کن هرچه بیش / خویش را وابسته‌ی سودا مکن
   با قناعت و بی‌اعتنایی به دلبستگی‌ها، روح خود را آزاد کن و گرفتار معاملات و سوداگری‌های دنیوی مشو.

6. صرفه‌جویی و قناعت پیشه کن / خویش را دلبسته و رسوا مکن
   با صرفه‌جویی و قناعت، نه‌تنها نیازهایت برآورده می‌شود، بلکه از رسوایی و گرفتاری‌های ناشی از وابستگی به دنیا نیز در امان می‌مانی.

7. می‌فریبد جان و دل را هر زمان / دل به دنیای پر از یغما مکن
   دنیا همچون دزدی است که همواره در پی ربودن دل و جان انسان است. شاعر هشدار می‌دهد که دل به این دنیا فریب‌کار نبندیم.

8. هر چه داری در دل و افکار خویش / بی‌سبب بر هر کسی افشا مکن
   هر آنچه در دل و ذهن داری را بی‌جهت با دیگران در میان مگذار. این توصیه به حفظ حریم خصوصی و خردمندانه عمل کردن در ارتباطات اجتماعی اشاره دارد.

9. هر که را دیدی قناعت پیشه کرد / طعنه بر رفتار او بی‌جا مکن
   اگر کسی را دیدی که قناعت پیشه کرده و ساده‌زیستی می‌کند، به او طعنه نزن و او را کم‌ارزش مشمار. قناعت خود نشانه‌ی بزرگی و عقلانیت است.

10. با قناعت زندگی شیرین شود / پس تو خود را غرق در دنیا مکن
    قناعت باعث می‌شود زندگی شیرین و با آرامش باشد. کسی که به‌دنبال دنیاپرستی می‌رود، آرامش و شیرینی زندگی را از دست می‌دهد.

11. با قناعت شادی دل مستدام / عمر خود را در غم فردا مکن
    قناعت باعث می‌شود همواره شاد باشی و دل‌آرامی داشته باشی. نباید عمر خود را با نگرانی‌های بی‌حاصل درباره‌ی آینده هدر داد.

12. نیک و بد تقدیر باشد سوی دوست / دل پریشان غیر بی‌همتا مکن
    نیکی و بدی همه در دست خداوند است و باید به مشیت الهی راضی بود. دل را به غیر از خداوند (بی‌همتا) پریشان و نگران نکن

در این ابیات، شاعر بر اهمیت پیروی از عقل و دوری از هم‌نشینی با افراد ناشایست تأکید دارد و توصیه به صبر و خردورزی می‌کند. در ادامه، شرح و تفسیر هر بیت آورده شده است:

بیت اول:

پیروی از عقل کار اولیاست
راه خود را همره اشقا مکن

• شرح: اولیا (دوستان خدا و افراد خردمند) همواره از عقل پیروی می‌کنند و در امور زندگی از آن بهره می‌برند. شاعر توصیه می‌کند که انسان راه خود را با افراد ناشایست و تبهکار (اشقا) همراه نسازد، زیرا همنشینی با آنان موجب گمراهی و تباهی می‌شود.
• پیام عرفانی: در مسیر سلوک معنوی، عقل به‌عنوان چراغ راهنما عمل می‌کند و باید از آن بهره گرفت تا از افتادن در دام نادانی و هلاکت دوری کرد.

---

بیت دوم:

گر بخواهی سربلندی در مرام
کن صبوری در غم و شکوا مکن

• شرح: اگر به دنبال سربلندی و افتخار در مرام و منش انسانی هستی، باید در سختی‌ها صبور باشی و از شکایت و گلایه‌کردن بپرهیزی. صبر و تحمل در برابر مشکلات نشان‌دهنده‌ی استواری و عظمت روحی فرد است.
• پیام عرفانی: در مسیر عشق و معرفت، صبر و سکوت در برابر بلایا از اصول مهم سالکان راه حق است.

---

بیت سوم:

گر که خواهی سرفرازی در امور
بی سبب هر کار را اجرا مکن

• شرح: برای موفقیت و سربلندی در کارها، نباید بی‌دلیل و بدون تدبیر به هر عملی دست زد. هر کار باید با سنجش عقل و مشورت با خردمندان انجام شود تا نتیجه‌ی مطلوب به دست آید.
• پیام عرفانی: در طریق سلوک، باید از عجله و شتاب‌زدگی دوری کرد و با تأمل و تعقل گام برداشت، زیرا هر عمل نسنجیده می‌تواند مانع رشد روحانی و عرفانی شود.

1. گر بخواهی در شکیبایی ثبات / حرف خود را بسته بر پروا مکن
   اگر می‌خواهی در صبر و استقامت ثابت‌قدم باشی، باید بدون ترس و واهمه حرف خود را بگویی و حق را بیان کنی.

2. صبر را در جان و دل افزون نما / عمر را در ناله و غوغا مکن
   با پرورش صبر در دل و جان، می‌توان از عمر خود بهره برد. ناله و آشوب تنها عمر را تلف می‌کند.

3. گر به دنبال خدایی، مهد عشق / دل تهی از صبر و از معنا مکن
   اگر به دنبال رسیدن به خدا و عشق حقیقی هستی، نباید دل خود را از صبر و معنویت خالی بگذاری.

4. هر که را دیدی صبور و دلگشا / در نگاهش جز صفا پیدا مکن
   صبوران همواره دل‌گشا و روشن‌اند. در نگاه آنان تنها صفا و روشنی دیده می‌شود.

5. زندگی بی‌ صبر، تاریک و غمین / خویش را غرق غم و دعوا مکن
   زندگی بدون صبر، پر از غم و تاریکی است. نباید خود را در نزاع‌ها و اندوه‌ها غرق کرد.

6. هر که اهل دانش و فضل و کمال / بی سبب سرگشته در رویا مکن
   عالمان و اهل دانش را نباید بی‌دلیل به خیال‌پردازی و سرگشتگی متهم کرد.

7. عقل باشد منبع نور و بود آن رهگشا / عمر خود را صرف هر سودا مکن
   عقل منبع نور و هدایت است. باید از آن پیروی کرد و عمر خود را به دنبال سوداهای پوچ هدر نداد.

8. زندگی بی‌نور حکمت تیرگی است / پس به هر آشوب دل رسوا مکن
   زندگی بدون حکمت و دانایی تاریک است. نباید دل را به آشوب‌های بی‌ثمر بسپرد.

9. گر بخواهی معرفت در جان و دل / جان خود را غرق در رویا مکن
   برای رسیدن به معرفت واقعی باید از خیالات و توهمات دوری کرد و به حقیقت دل سپرد.

10. علم را با فکر و دانش کن قرار / عمر خود را صرف هر غوغا مکن
    باید علم و دانش را با اندیشه و تعقل به کار گرفت و از گرفتار شدن در غوغاها و هیاهوهای بی‌ارزش پرهیز کرد.

11. با صبوری زندگی کن ای عزیز / دل به این دنیای بی‌فردا مکن
    زندگی با صبر و بردباری معنای واقعی خود را می‌یابد. نباید دل به دنیای ناپایدار بست.

12. زندگی بی صبر،‌ در رنج و بلاست / خویش را بسته به این دنیا مکن
    بی‌صبری تنها رنج و گرفتاری به همراه دارد. باید دل را از وابستگی‌های دنیوی آزاد کرد.

13. گر که خواهی عاقبت باشی به‌کام / بی‌سبب دل را پریشان جا مکن
    برای رسیدن به نتیجه مطلوب در زندگی، باید از پریشانی و اضطراب بی‌جا پرهیز کرد.

14. گر که خواهی عاقبت باشی به‌کام / عمر خود را صرف هر سودا مکن
    موفقیت در زندگی نیازمند بهره‌وری صحیح از عمر و دوری از مشغولیت‌های بی‌ارزش است.

15. گر بخواهی کامیابی در عمل / جز به نام حق، زبانی وا مکن
    برای موفقیت واقعی، باید هر کاری را به نام خدا و با نیت الهی آغاز کرد.

16. هر که را دیدی "رجالی" اهل فکر / طعنه بر اندیشه‌اش بی‌جا مکن
    به کسانی که اهل تفکر و خرد هستند نباید بی‌دلیل طعنه زد، بلکه باید اندیشه‌های آنان را ارج نهاد.

جمع‌بندی:

این قصیده با تأکید بر صبر، عقلانیت و پرهیز از وابستگی به دنیا، به ما می‌آموزد که راه رستگاری در زندگی از مسیر صبوری و معرفت .

این قصیده با تأکید بر قناعت، پیروی از عقل و دوری از دلبستگی‌های دنیوی، مخاطب را به زندگی پر از آرامش و رضایت دعوت می‌کند. هر بیت در قالب نصیحتی اخلاقی و عرفانی، راهی به سوی سعادت و رستگاری را نشان می‌دهد.

در مجموع، این قصیده دعوتی است به ساده‌زیستی، قناعت و توکل به خداوند، و پرهیز از وابستگی‌های دنیوی که جز ناآرامی و پریشانی چیزی به همراه ندارند. 

 

سراینده

دکتر علی رجالی