باسمه تعالی
نصیحت (۵)
سراینده: دکتر علی رجالی
تاریخ: ۱۴۰۳/۱۲/۱۰
شرح و تفسیر ابیات:
**۱. اگر نداری دست یاری، درد را افشا مکن
زخمِ بی‌مرهم نماند، بر نمک حاشا مکن**
- شرح: در این بیت توصیه می‌شود که اگر توان کمک و تسکین درد دیگران را نداری، نباید درد و رنج آن‌ها را بازگو کنی و به‌جای مرهم گذاشتن، با سخنان نیش‌دار (نمک بر زخم) حالشان را بدتر کنی.
- پیام عرفانی: اشاره به رعایت حال دل‌های شکسته و پرهیز از آزار رساندن به دیگران، به‌ویژه زمانی که توان کمک نداری.
**۲. زندگی گر پیچ و خم دارد بسی
صبر را از سینه‌ی خود وا مکن**
- شرح: زندگی پر از دشواری‌ها و ناملایمات است، اما در برابر این سختی‌ها باید صبور بود و صبر را از دل بیرون نراند.
- پیام عرفانی: صبر از ارکان مهم سیر و سلوک معنوی است و انسان در مسیر عرفان باید همواره شکیبا باشد.
**۳. راز مردم چون گلی در سایه است
دست خود بر برگ آن بی‌جا مکن**
- شرح: اسرار و رازهای دیگران مانند گلی است که در سایه آرام گرفته است. نباید بدون دلیل و به‌ناحق آن‌ها را برملا کرد.
- پیام عرفانی: حفظ امانت و رازداری یکی از اصول مهم اخلاقی و عرفانی است.
**۴. زندگی چون موج دریا بگذرد
دل بر این طوفان بی‌پروا مکن**
- شرح: زندگی به‌سرعت و با تغییرات دائمی مانند امواج دریا می‌گذرد. نباید بی‌پروا دل به دنیای ناپایدار بست.
- پیام عرفانی: زهد و بی‌اعتنایی به دنیا و توجه به عالم باقی و حقیقی.
**۵. راه حق را گر ندانی، ره مزن
در طریق باطلان مأوا مکن**
- شرح: اگر راه درست و حق را نمی‌شناسی، بهتر است بی‌گدار به آب نزنی و به‌جای آن، از پیروی باطلان بپرهیزی.
- پیام عرفانی: اشاره به لزوم داشتن راهنمای معنوی و اجتناب از گمراهی در مسیر سلوک.
**۶. گر شدی آواره‌ی این خاک و دیر
دل در این خواب گران، شیدا مکن**
- شرح: اگر در این دنیا به‌نوعی گم‌گشته و حیران شدی، دلت را به این خواب سنگین و بی‌خبری از حقیقت مشغول نکن.
- پیام عرفانی: بیداری دل و پرهیز از غفلت.
**۷. گنج دنیا را گرفتی؟ دل مبند
عاقبت آن جز غباری جا مکن**
- شرح: حتی اگر ثروت و دارایی دنیا را به دست آوردی، دلبسته‌ی آن نشو، چرا که سرانجام آن چیزی جز غبار فنا نیست.
- پیام عرفانی: زهد و بی‌اعتنایی به مال و منال دنیوی.
**۸. گر جهان را بر کف خود داشتی
دست در امواج غفلت‌ها مکن**
- شرح: حتی اگر قدرت و تسلط کامل بر دنیا داشتی، نباید خود را در امواج غفلت و بی‌خبری غرق کنی.
- پیام عرفانی: قدرت و توانایی واقعی در بیداری معنوی و دوری از غفلت است.
**۹. گر ز کس نامهربانی دیده‌ای
رشته‌ی الفت ز هم، یکجا مکن**
- شرح: اگر از کسی نامهربانی و بی‌وفایی دیدی، به‌سرعت پیوند دوستی را قطع نکن و صبور باش.
- پیام عرفانی: مهربانی و وفاداری حتی در برابر ناملایمات.
**۱۰. هر که را دنیا ز حق غافل کند
مهر تقوا را در او پیدا مکن**
- شرح: کسی که دنیا او را از خدا دور کرده، نمی‌توان در او نشانی از تقوا و پرهیزگاری یافت.
- پیام عرفانی: دلبستگی به دنیا مانع از رسیدن به حق و کمالات معنوی است.
**۱۱. چون که هر چیزی فنا گردد چو مرگ
غصه را با اشک خود هم‌پا مکن**
- شرح: همه چیز در دنیا فناپذیر است، پس نباید دل را با غصه و اشک به آن‌ها مشغول کنی.
- پیام عرفانی: یاد مرگ و فانی بودن دنیا، موجب بیداری دل و کاهش وابستگی‌های دنیوی می‌شود.
**۱۲. گر نمودی بر کسی احسان پاک
چون نسیم آید ز تو، افشا مکن**
- شرح: اگر به کسی نیکی کردی، این احسان را مانند نسیم بی‌صدا و بی‌ادعا انجام بده و به رخ نکش.
- پیام عرفانی: اخلاص در عمل و دوری از ریا و خودنمایی.
**۱۳. مهربانی گر به دل مأوا گرفت
قدر آن را کم شمر، حاشا مکن**
- شرح: اگر مهربانی در دلت جای گرفت، هرگز آن را کوچک مشمار و از آن دست نکش.
- پیام عرفانی: ارزش و جایگاه مهربانی در سلوک عرفانی.
**۱۴. گر بدی دیدی، ز خوبی کم مگو
جان خود را غرق در سودا مکن**
- شرح: اگر بدی و ناراحتی دیدی، باز هم از خوبی‌ها و زیبایی‌های زندگی نگو و دلت را گرفتار غم نکن.
- پیام عرفانی: حفظ نگاه مثبت و امید به رحمت الهی در هر شرایطی.
**۱۵. هر که را حق داده آرامش ز فضل
خواب او را با غمت رسوا مکن**
- شرح: اگر کسی از فضل الهی به آرامش رسیده، نباید با غم و نگرانی خود، آرامش او را بر هم بزنی.
- پیام عرفانی: احترام به حال خوب معنوی دیگران و مراقبت از فضای آرامش‌بخش آنان.
**۱۶. گر کسی بر جان تو خاری نشاند
زخم آن را در دلت فردا مکن**
- شرح: اگر کسی به تو آزاری رساند، زخم آن را در دلت نگه ندار و به روزهای بعد منتقل نکن.
- پیام عرفانی: گذشت و رهایی از کینه‌ها، یکی از اصول سلوک معنوی است. دل را باید پاک و صاف نگه داشت.
**۱۷. چشم پاکان در همه زیبایی است
نقص مردم بی سبب افشا مکن**
- شرح: افرادی که دل پاک و طاهر دارند، در همه‌چیز زیبایی می‌بینند. نباید بدون دلیل، عیب‌های دیگران را آشکار کرد.
- پیام عرفانی: دیدن خوبی‌ها و پرهیز از غیبت و عیب‌جویی، از ویژگی‌های عارفان و اهل دل است.
**۱۸. گر شدی در راه سخت و بی‌نشاط
دل به طوفان‌های بی‌مهبا مکن**
- شرح: اگر در مسیر زندگی با سختی‌ها و بی‌نشاطی‌ها روبه‌رو شدی، نباید دل را به طوفان‌های سهمگین و بی‌پروا بسپاری.
- پیام عرفانی: پایداری در راه حق و حفظ امید و آرامش در برابر مشکلات.
**۱۹. گر که سختی شعله زد بر جان تو
دیدگان را غرق در دریا مکن**
- شرح: در مواجهه با سختی‌ها و مصائب، نباید به‌گونه‌ای غمگین شد که اشک‌هایت به دریا بمانند.
- پیام عرفانی: صبر و استقامت در برابر مشکلات و دوری از یأس و ناامیدی.
**۲۰. هر که صبر و حلم را پیمانه کرد
گوهرت را بی‌جهت، یغما مکن**
- شرح: کسی که صبر و بردباری را به حد کمال رسانده، نباید گوهر وجود خود را بی‌دلیل به تاراج بدهد.
- پیام عرفانی: ارزش‌گذاری به گوهر نفس و حفظ عزت و کرامت انسانی.
**۲۱. گر خدا را در دل خود جا دهی
دل به غیر از مهر او، شیدا مکن**
- شرح: اگر دل خود را به عشق الهی سپردی، نباید دلت را به مهر و محبت غیر خدا مشغول کنی.
- پیام عرفانی: توحید افعالی و رسیدن به مقام فنا فی الله.
**۲۲. دوستی گر بی‌ریا و پاک بود
دل بر آن آلوده‌ی دنیا مکن**
- شرح: اگر دوستی واقعی و خالص بود، نباید آن را با انگیزه‌های دنیوی و مادی آلوده کنی.
- پیام عرفانی: حفظ صفای دوستی‌ها و پرهیز از آلودگی‌های دنیوی در روابط انسانی.
**۲۳. گر نداری عهد و پیمان در مصاف
دل به هر بیگانه‌ای، تنها مکن**
- شرح: اگر نمی‌توانی در دوستی و همراهی پایدار باشی، نباید دلت را به هر بیگانه‌ای بسپاری و خود را تنها بگذاری.
- پیام عرفانی: احتیاط در انتخاب دوستان و همراهان، به‌ویژه در مسیر معنوی.
**۲۴. گر کسی از یار خود در ماتم است
زخم او را با سخن رسوا مکن**
- شرح: اگر کسی به‌خاطر از دست دادن یارش در غم و اندوه است، نباید با سخنان نیش‌دار، درد او را بیشتر کنی.
- پیام عرفانی: رعایت حال دل‌های شکسته و همدلی با دیگران در غم‌ها و مصیبت‌ها.
**۲۵. رنج دنیا را رجالی، کم شمار
چشم خود بر حسرت فردا مکن**
- شرح: رنج‌ها و مشکلات دنیا را کم بشمار و نگاهت را به حسرت‌ها و نگرانی‌های آینده نینداز.
- پیام عرفانی: زندگی در لحظه حال و پرهیز از غصه خوردن برای گذشته و آینده.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری کلی:
این قصیده مجموعه‌ای از آموزه‌های عمیق اخلاقی و عرفانی است که مخاطب را به صبر، مهربانی، گذشت، دوری از دنیاپرستی و حفظ آرامش دعوت می‌کند. شاعر با زبانی ساده و دل‌نشین، پیام‌های بزرگی را به مخاطب منتقل می‌کند که می‌تواند راهنمایی ارزشمند در مسیر سیر و سلوک معنوی باشد.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۲/۱۴