باسمه تعالی
قصیده نصیحت(۱۱)
۱. دست بر دامان بی‌تقوا مکن / خصم را منجی بر این دنیا مکن
- شرح: این بیت توصیه می‌کند که از همراهی با افراد بی‌تقوا بپرهیزیم و دشمنان را به‌عنوان نجات‌دهنده در زندگی خود قرار ندهیم. چرا که این کار می‌تواند به گمراهی و دوری از مسیر حق منجر شود.
۲. مهربانی را نما آیینه‌وار / دیده را در تیرگی شیدا مکن
- شرح: مهربانی باید مانند آینه‌ای پاک و بی‌آلایش باشد. نباید دل و دیده را به تاریکی‌ها و امور بی‌ارزش مشغول کرد.
۳. گر که نوری در دلت تابنده شد / آن چراغ از باد بد فهما مکن
- شرح: اگر نور ایمان و معرفت در دل تو روشن شد، نباید اجازه دهی که بدفهمی و اندیشه‌های نادرست آن را خاموش کند.
۴. هر که را دیدی که سرخوش، بی‌قرار / زخمِ پنهانِ دلش پیدا مکن
- شرح: ممکن است کسی در ظاهر خوشحال باشد، اما نباید با افشای دردهای پنهان او، آرامشش را برهم بزنی.
۵. گر کسی بر تو محبت‌ها نمود / حُسنِ او را تیره با اِملا مکن
- شرح: اگر کسی به تو محبت کرد، با اشتباهات و لغزش‌های خود، خوبی‌های او را در ذهنت خراب نکن.
۶. عشق بی‌مهر و وفا قدری نداشت / دل به این دنیای غم افزا مکن
- شرح: عشق واقعی زمانی معنا دارد که همراه با محبت و وفاداری باشد. همچنین باید از دل‌بستن به دنیا که پر از غم و رنج است، پرهیز کرد.
۷. دوستی با اهل دانش کن گزین / هر که را دیدی، ز تقوا وا مکن
- شرح: هم‌نشینی با اهل علم و معرفت را انتخاب کن و از هر کسی که تقوا دارد، روی‌گردان نباش.
۸. زندگی جز مهر و عشق و بندگی / لحظه‌ای از عشق خود، حاشا مکن
- شرح: زندگی ارزشمند تنها در مهرورزی، عشق به خدا و بندگی اوست. نباید حتی لحظه‌ای از این عشق دور شوی.
۹. نور امیدت، چراغ راه توست / در مسیر نور، دل را وا مکن
- شرح: امید همچون چراغی است که راه را روشن می‌کند و نباید در مسیر حق، دل را به امور نادرست مشغول کرد.
۱۰. گر که تاریکی به قلبت سایه کرد / نور را خاموش از عقبی مکن
- شرح: اگر دل به تاریکی‌ها دچار شد، نباید اجازه دهی که نور ایمان و امید نسبت به آخرت در تو خاموش شود.
۱۱. هر که را دیدی ز غم آسوده است / چشم خود را غرق در رویا مکن
- شرح: اگر کسی را دیدی که آرام و آسوده است، نباید با خیالات و توهمات نادرست، حقیقت او را اشتباه برداشت کنی.
۱۲. گر که در دل غصه‌ای داری به جا / درد را در سینه‌ات ماوا مکن
- شرح: اگر غمی در دل داری، نباید آن را در خود نگه داری و باید راهی برای تسکین آن پیدا کنی.
۱۳. زندگی با نور امیدی خوش است / شمع را از نور خود بی‌جا مکن
- شرح: زندگی با امید زیباست و نباید نور امید را با بی‌توجهی و ناامیدی خاموش کنی.
۱۴. صبح امید است، پایانِ شب است / روز را در حسرت شب‌ها مکن
- شرح: اکنون که زمان امیدواری و روشنی است، نباید در حسرت تاریکی‌ها و گذشته‌ی غم‌انگیز بمانی.
۱۵. گر چه نور حق تعالی شد عیان / دل به هر فرصت در این دنیا مکن
- شرح: حتی اگر نور خداوند را آشکارا دیدی، نباید به هر فرصت دنیوی دل ببندی و باید به آخرت توجه داشته باشی.
۱۶. راستی چون جوهر جانت شود / حرف باطل در دلت پیدا مکن
- شرح: اگر صداقت و راستی جزء ذات تو شد، نباید اجازه دهی که اندیشه‌های نادرست در قلبت جای گیرند.
۱۷. گر تو دادی قول، محفوظش بدار / عهد را هر لحظه‌ای حاشا مکن
- شرح: اگر عهد و پیمانی بستی، باید به آن وفادار باشی و نباید آن را انکار یا فراموش کنی.
۱۸. صدق را سرمایه‌ی جانت نما / دست بر دامان هر حکم مکن
- شرح: صداقت را به‌عنوان مهم‌ترین دارایی خود بدان و از هر حکمی بدون اندیشه و تفکر پیروی نکن.
۱۹. دشمنِ صدق و صفا، نامردمی / در دل خود جای آن را وا مکن
- شرح: کسانی که با صداقت و خلوص دشمنی می‌کنند، اهل نامردمی هستند و نباید در دل خود جایی برای این‌گونه افراد باز کنی.
۲۰. زندگی در راستی معنا شود / حرف بی مبنا ز خود بر پا مکن
- شرح: زندگی زمانی معنا دارد که بر پایه‌ی صداقت و حقیقت باشد و نباید سخنان بی‌پایه و اساس گفت.
۲۱. گر سکوتت چون صدف دری گران / حرف بی‌معنا در آن انشا مکن
- شرح: اگر سکوت تو همچون مرواریدی باارزش است، نباید آن را با سخنان بی‌معنی و بیهوده بشکنی.
۲۲. گر ندانی حرف را در جای خود / خامشی را بی‌سبب آرا مکن
- شرح: اگر جایگاه سخن گفتن را نمی‌دانی، بهتر است سکوت کنی و این سکوت را نیز بی‌دلیل تزیین نکنی.
۲۳. هر که را دیدی سخن سنجیده گفت / پاسخش را طعنه و پروا مکن
- شرح: اگر کسی سخن منطقی و سنجیده‌ای گفت، باید با احترام پاسخ دهی و از طعنه و بی‌توجهی پرهیز کنی.
۲۴. در حضور اهل معنا، معرفت / حرف ناسنجیده و بی‌جا مکن
- شرح: در جمع اهل علم و معرفت، باید با دقت و سنجیده سخن گفت و از گفتن حرف‌های بی‌جا خودداری کرد.
۲۵. قبل هر اندیشه‌ای تدبیر کن / حرف بی‌پایه در این دریا مکن
- شرح: قبل از هر تصمیم و فکری، باید تدبیر و دوراندیشی داشت و از بیان حرف‌های بی‌اساس خودداری کرد.
۲۶. ساکت و آرام، گر باشی، ز فهم / جای خود را صرف بر غوغا مکن
- شرح: اگر سکوت تو ناشی از فهم و درایت است، نباید این جایگاه ارزشمند را با ورود به هر بحث بیهوده‌ای از دست بدهی.
۲۷. هر که را دیدی "رجالی" در غم است / راز او را بر سرِ صحرا مکن
- شرح: اگر کسی را دیدی که غمگین است، نباید راز و اندوه او را در میان مردم افشا کنی.
نتیجه‌گیری کلی:
این شعر مجموعه‌ای از نصایح حکیمانه و اخلاقی است که به حفظ صداقت، دوری از بی‌تقوایی، اهمیت نور امید و ضرورت سنجیده سخن گفتن تأکید دارد. شعر با زبانی ساده اما عمیق، مفاهیمی ارزشمند را به تصویر کشیده و خواننده را به تأمل و تعمق در رفتار و گفتار خود دعوت می‌کند.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۲/۱۴