پاسخ به سوالات

باسمه تعالی
بر داشتهایی از آیات قرآن
سوره یوسف: قسمت هشتم
پاسخ به سوالات

انسان در دوران حیات مادی حالات گوناگون دارد.در ابتدا حالت خامی دارد با گذشت زمان و کسب علم و تجربه پختگی لازم را پیدا می کند.انسان در زمان ناپختگی آرامش ندارند و عجول است.اما در زمان پختگی آرامش دارد و کار های خود را با تدبیر انجام می دهد.اولیای الهی به مرحله پختگی رسیده اند.کسب معرفت الهی و آگاهی و دانش موجب عبور از خامی به پختگی افراد می شود.انسانها زمانی به معرفت می رسند که پاسخ سوالات خود را دریافت کنند.اما پاسخها در قرآن وجود دارد.لذا از طریق چهارده معصوم باید شرح پاسخها را دریافت کرد.سوره یوسف حل المسائل بسیاری از مشکلات ماست.خداوند می فرمایند موضوع برادران یوسف به کسانی که سوال دارند پاسخ می دهد.
اولین سوالی که سوره یوسف پاسخ می دهد این است که انسانها بدون تلاش و کار و کوشش به نتیجه نمی رسند.یوسف زمانی یوسف شد که مراحل سختی را در زندگی طی نمود.سنگ آهن تا در کوره نرود امکان خالص شدن پیدا نمی کند.باید ذوب شود تا ناخالصی ها از آن امکان جدا شدن داشته باشند و آهن خالص بدست آید.انسان نیز وقتی شخصیت حقیقی خود را بدست می آورد که از کوره ی بلا ها و مشکلات و سختی ها عبور کند.حافظ می گوید اگر جایگاهی کسب کردم بخاطر صبری است که پیشه کردم.

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند
واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
بیخود از شعشعه پرتو ذاتم کردند
باده از جام تجلی صفاتم دادند
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن شب قدر که این تازه براتم دادند
بعد از این روی من و آینه وصف جمال
که در آن جا خبر از جلوه ذاتم دادند
من اگر کامروا گشتم و خوشدل چه عجب
مستحق بودم و این‌ها به زکاتم دادند
هاتف آن روز به من مژده این دولت داد
که بدان جور و جفا صبر و ثباتم دادند
این همه شهد و شکر کز سخنم می‌ریزد
اجر صبریست کز آن شاخ نباتم دادند
همت حافظ و انفاس سحرخیزان بود
که ز بند غم ایام نجاتم دادند
حافظ می گوید من از شیرینی و لذات گناهان گذشتم و صبر را پیشه نمودم.لذا خدا عنایتی به من کرد.نهی از منکر نیز به خاطر جاذبه گناهان است.تلخی ها که نیاز به نهی ندارند.بطور طبیعی مردم از تلخی ها دوری می کنند.غیبت،دروغ،بدبینی،حسادت و امثال آن دارای لذت های آنی و عقوبات سخت است.
لذا شیرینی ها پس از طی مراحل سخت و آزمایش های گوناگون حاصل می شود.
پروین اعتصامی می گوید این گل خوشبوی که می بینی آنقدر سرمای زمستان را تحمل کرده تا هم اکنون جلوه گری می کند.

به سوزنی ز ره شکوه گفت پیرهنی
ببین ز جور تو، ما را چه زخمها بتن است
همیشه کار تو، سوراخ کردن دلهاست
هماره فکر تو، بر پهلوئی فرو شدن است
بگفت، گر ره و رفتار من نداری دوست
برو بگوی بدرزی که رهنمای من است
وگر نه، بی‌سبب از دست من چه مینالی
ندیده زحمت سوزن، کدام پیرهن است
اگر به خار و خسی فتنه‌ای رسد در دشت
گناه داس و تبر نیست، جرم خارکن است
ز من چگونه ترا پاره گشت پهلو و دل
خود آگهی، که مرا پیشه پاره دوختن است
چه رنجها که برم بهر خرقه دوختنی
چه وصله‌ها که ز من بر لحاف پیرزن است
بدان هوس که تن این و آن بیارایم
مرا وظیفهٔ دیرینه، ساده زیستن است
ز در شکستن و خم گشتنم نیاید عار
چرا که عادت من، با زمانه ساختن است
شعار من، ز بس آزادگی و نیکدلی
بقدر خلق فزودن، ز خویش کاستن است
همیشه دوختنم کار و خویش عریانم
بغیر من، که تهی از خیال خویشتن است
یکی نباخته، ای دوست، دیگری نبرد
جهان و کار جهان، همچو نرد باختن است
بباید آنکه شود بزم زندگی روشن
نصیب شمع، مپرس از چه روی سوختن است
هر آن قماش، که از سوزنی جفا نکشد
عبث در آرزوی همنشینی بدن است
میان صورت و معنی، بسی تفاوتهاست
فرشته را، بتصور مگوی اهرمن است
هزار نکته ز باران و برف میگوید
شکوفه‌ای که به فصل بهار، در چمن است
هم از تحمل گرما و قرنها سختی است
اگر گهر به بدخش و عقیق در یمن است
خداوند در سوره یوسف می فرماید ما انسانها را در سختی به درجات بالا و انسانی رساندیم.وقتی به سید الشهدا نگاه می کنیم،خداوند به راحتی این درجات را به او نداد.امام حسین به خاطر امر به معروف و نهی از منکر به این درجات رسید.او با نثار خون خود و یارانش دین جدش را را زنده نمود.لذا داستان یوسف به سوال دیگری نیز پاسخ می دهد که رشد و تعالی انسان در عبور موفق از بلاها و آزمایشات الهی است.
سوره یوسف می گوید که انسان بدون استاد و راهنما نمی تواند به مقصد خود برسد.یوسف به خاطر راهنمایی پدرش یعقوب و انتخاب خداوند بعنوان اولین معلم جهان هستی و هدایت خداوند از طریق الهامات الهی به درجات بالای معنوی رسید.
سعدی دوران کودکی خود را چنین می گوید:

همی یادم آید ز عهد صغر
که عیدی برون آمدم با پدر
به بازیچه مشغول مردم شدم
در آشوب خلق از پدر گم شدم
برآوردم از بی قراری خروش
پدر ناگهانم بمالید گوش
که ای شوخ چشم آخرت چند بار
بگفتم که دستم ز دامن مدار
به تنها نداند شدن طفل خرد
که نتواند او راه نادیده برد
تو هم طفل راهی به سعی ای فقیر
برو دامن راه دانان بگیر
مکن با فرومایه مردم نشست
چو کردی، ز هیبت فرو شوی دست
به فتراک پاکان درآویز چنگ
که عارف ندارد ز در یوزه ننگ
مریدان به قوت ز طفلان کمند
مشایخ چو دیوار مستحکمند
بیاموز رفتار از آن طفل خرد
که چون استعانت به دیوار برد
ز زنجیر ناپارسایان برست
که درحلقه‌ی پارسایان نشست
اگر حاجتی داری این حلقه گیر
که سلطان از این در ندارد گزیر
برو خوشه چین باش سعدی صفت
که گردآوری خرمن معرفت
سعدی با این حکایت می خواهد حقیقتی را بگوید که انسان نیاز به مرید و مرشد و راهنما دارد.در غیر اینصورت به خطا و اشتباه می رود و سرنوشتش معلوم نیست.هر چه مشورت در امور بیشتر شود میزان خطا کمتر می شود.اسلام نیز مشورت در امور را توصیه می کند.انسانی کمتر به خطا می رود که ابتدا با تکیه برعقلش مشکلات را حل کند.اگر نتوانست آنرا با تحقیق و تفحص بر طرف کند.چنانچه باز نتوانست به مشورت با افراد صاحب نظر و آگاه رو آورد.در نهایت اگر به دو راهی رسید استخاره کند تا از بن بست خارج شود.لازم به ذکر است که میزان زمانی که برای هرمرحله باید گذاشته شود نباید به افراط و تفریط کشیده شود.
خداوند می فرماید ما به اهل تقوا قدرت تمیز و تشخیص می دهیم.لذا ضرورت دارد که طرف مشاوره علاوه بر تخصص دارای تقوای لازم باشد تا امکان راهنمایی درست مقدور گردد.بالاخص مشاور در علوم انسانی و امور خانوادگی باید تقوای لازم را داشته باشد تا بر اساس میزان و معیار الهی قضاوت کند.
وقتی برای امور دنیوی نیاز به استاد و راهنما می باشد.برای امور معنوی نیز به عالم ربانی و راهنما می باشد.خداوند پیامبران و چهارده معصوم را برای راهنمایی در خصوص مسائل معنوی فرستاد.لازم به ذکر است که انسان باید مراقب باشد در دام شیادانی که با عناوین گوناگون ظاهر می شود قرار نگیرد.
سوال دیگری که در داستان یوسف پاسخ داده می شود این است که آیا آدمی می تواند با حذف دیگران هر کاری را به ثمر بنشاند.جواب منفی است.تنها زمانی که مشیت الهی در کاری باشد آن کار به نتیجه می رسد.همانند آب جاری است،اگر جلوی آنرا سد کردی آب بالا می آید و با قدرت بیشتر راه خود را ادامه می دهد.در انسان نیز اینگونه است با محدود کردن فرد،توان های مخفی و استعداد های او خود نمایی می کنند و راه خود را برای رسیدن به هدف پیدا می کند.
علامه طباطبایی می فرمایند:

دوش که غم پرده ما می‌درید
خار غم اندر دل ما می‌خلید
در بَرِ استاد خرد پیشه‌ام
طرح نمودم غم و اندیشه‌ام
کاو به کف آیینه تدبیر داشت
بخت جوان و خرد پیر داشت
پیر خرد پیشه و نورانی‌ام
برد ز دل زنگ پریشانی‌ام
گفت که «در زندگی ‌آزاد باش!
هان! گذران است جهان شاد باش!
رو به خودت نسبت هستی مده!
دل به چنین مستی و پستی مده!
زانچه نداری ز چه افسرده‌ای
وز غم و اندوه دل آزرده‌ای؟!
گر ببرد ور بدهد دست دوست
ور بِبَرد ور بنهد مُلک اوست
ور بِکِشی یا بکُشی دیو غم
کج نشود دست قضا را قلم
آنچه خدا خواست همان می‌شود
وانچه دلت خواست نه آن می‌شود
سوره یوسف نشان می دهد که نمی توان از راه های غلط و فریب دیگران به مقصد رسید.برادران یوسف با انواع دروغ ها که به یعقوب گفتند،نتوانستند مانع رشد و تعالی یوسف شوند.خداوند رهایی را در درستی و هلاکت و بدبختی را در دروغ قرار داده است.ممکن است موقتا موفقیتی با یک دروغ گفتن بدست آید.اما در نهایت و در مجموع که در زندگی نگاه می کنیم انسان راستگو موفق تر از انسان دروغگو است.مردم به انسانهای درستکار بیشتر رو می آورند و اعتماد می کنند.لذا موفقیت بیشتری در کسب و کار و زندگی بدست می آورند.
سوره یوسف می گوید امکان ندارد که انسان تنها به خاطر قدرت و زور خود محبوب قلبها گردد.همچنین این امکان هست که انسان در شرایط سخت دین خود را حفظ کند. یوسف توانست از دامی که ذلیخا برای او پهن کرده بود رهایی یابد.خداوند می فرماید ما آنقدر یوسف را بالا بردیم که گناه را از یوسف دور شد و نه اینکه یوسف گناه نکرد.شیطان همانند یک تیر انداز می ماند.اگر انسان بخواهد تیرهای شیاطین به او اثر نکند.باید آنقدر بالا برود که در تیر رس و برد شیطان قرار نگیرد.گناه همانند تیر عمل می کند.نگاه های آلوده همانند تیری است که از کمان شیطان خارج و به انسان می خورد .علت بی میلی انسان به عبادات بخاطر گناهانی است که انسان مرتکب می ود.

زندگی در گذر و یک سفر است
آدمی رهگذر و همسفر است
آنچه می ماند از او ،یاد وی است
رنج خود ماند و او در گذر است

دکتر علی رجالی
@alirejali