شرح غزل اول حافظ

باسمه تعالی

برداشتهایی از اشعار حافظ

الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها

که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها

اشعار حافظ را معمولا در سه نوع می توان تقسیم نمود.تعدای عارفانه،تعدادی عاشقانه و تعدادی رندانه است ،یعنی آن اشعاری که محتوای اجتماعی و یا سیاسی دارند.لذا حسب مورد واژه های متناسب با آن دسته در اشعار بکار می رود.

برای فهم بهتر اشعار حافظ لازم است با زبان حافظ ،نه زبان خودمان،اشعار حافظ را تفسیر کنیم.لذا برای فهم اشعار حافظ باید با واژه های او آشنا شد.مثلا منظور از ساقی از نظر ما به کسی گفته می شود که آب یا شراب در میخانه توزیع می کند.اما از نظر حافظ منظور خداست.او در اشعار خود به صراحت می گوید که منظور از واژه های ساقی و ندیم و مطرب همگی خداست.همچنین منظور از شراب،بادیه و می ، معرفت الهی می باشد.

لذا حافظ به خداوند می گوید ای کسی که سیراب کننده تشنه ها هستی، ظرف شراب طهورای خود را به اطرافیان و عاشقان خودت بچرخان و آنها را مست وجود خود گردان.

عشق عاملی است که سختی ها را در ابتدای عاشق شدن قابل تحمل می کند. اما با گذر زمان عشق افول می کند و با جایگزین شدن آن با معرفت الهی سختی ها قابل تحمل می گردد.

عشق یعنی با خدا همگون شدن

بی خو د از خود گشتن و مجنون شدن

منتظر باشی که تا اذنت دهند

چون شهیدان غوطه ور در خون شدن

بیت دوم

به بوی نافه‌ای کاخر صبا زان طره بگشاید

ز تاب جعد مشکینش چه خون افتاد در دل‌ها

همانطوریکه باد موجب شکوفایی گلها می گردد.افراد مومن و اولیای خداوند نیز باعث شکوفایی انسان ها می شوند.همانگونه که پیچش مو در بالای پیشانی موجب زیبایی انسان می گردد.کسب صفات حق تعالی نیز باعث خوشرویی و داشتن اخلاق پسندیده در انسان می شود.

در حقیقت دو نوع زیبایی داریم.زیبایی ظاهری و زیبایی باطنی.اگر جسم انسان دارای ظاهری زیبا باشد،دارای زیبایی ظاهری است.اما اگر دارای صفات الهی باشد،دارای زیبایی درونی است.لذا در ازدواج تاکید بر زیبایی درونی،یعنی داشتن اخلاق پسندیده، شده است که موجب قوام زندگی می گردد.

برای بهره برداری از بوی صفات الهی باید خون دلها خورد .شناخت ما از صفات الهی بسیار اندک است.لذا حافظ می گوید که صفات حق تعالی همانند موی جلوی سر که پیچیده و به هم تابیده شده اند می ماند.بطوریکه هم باعث زیبایی می شوند و هم پیچ در پیچ هستند.

تجلی حق، در صفات خداست

نه در ذات و ،نه جلوه هاست

ملک می دمد ، روح رابر بشر

باذن خدا، آدمی را بقاست

غزل۱ بیت سوم

مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم

جرس فریاد می‌دارد که بربندید محمل‌ها

مقصد انسان کبریاست.لذا انسان در این دنیا مدتی بار سفر را به زمین می گذارد تا با استراحت موقتی،خود را آماده کند بقسمی که بااعلام بانگ آماده باش به دیار باقی سفر کند. و راه خود را ادامه دهد.

بنابراین این دنیا جای خوشی و دایم نیست و موقتی است و هر لحظه ندا می رسد که آماده حرکت شو.همانند صدای زنگ شتر که با بلند شدن از روی زمین ، کاروان متوجه آن صدا می گردد و باید خود را برای ادامه سفر و حرکت آماده کند.

لذا حافظ می گوید که در منزل جانان،یعنی دنیا، هر لحظه خوشی وجود ندارد.باید خود را آماده کنی تا به مقصد جانان بروی.با هر مرگی، صدای آماده باش اعلام می گردد.

دانی که هر آنکه  می رود پیر نگردد

دانی که زمین ز خوردنت سیر نگردد

تا جسم من و جسم تو در خاک نهادند

گر جان به تنت هست، بدان دیر نگردد

غزل ۱  بیت چهارم

به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید

که سالک بی‌خبر نبود ز راه و رسم منزل ها

منظور از پیر مغان،چهارده معصوم می باشد.حافظ می گوید باید مطیع محض اوامر اولیای خدا باشی.حتی اگر به ظاهر بجای معطر کردن سجاده به گلاب، بگویند آنرا به شراب تزیین کن. زیرا اینان سالکان الی الله هستند و پیچ و خم دنیا و چگونه زندگی کردن را خوب می دانند و ترا به مقصد الی الله هدایت می کنند.

در حقیقت حافظ می خواهد بگوید اگر کاری به ظاهر خلاف عقل به نظر می رسد .شما مطیع و انجام بده.در نهایت به نفع توست.همانند سوراخ کردن کشتی توسط حضرت خضر،که به ظاهر از بین بردن کشتی است.اما در نهایت به صلاح بود.

صاحبان  فضل وعلم و معرفت

مظهر پاکی و اهل مغفرت

مردم اهل یقین در هر زمان

کی خطا کار و دچار  معصیت

غزل ۱ بیت پنجم

خود کامگی

همه کارم ز خود کامی به بدنامی کشید آخر

نهان کی ماند آن رازی کز او سازند محفل‌ها

حافظ می گوید تمام بدبختی های من بخاطر پیروی کردن از هوای نفس و خود خواهی هاست.خود کامکی های من باعث رسوایی من شده است.

این خود خواهی ها در مدت کوتاهی قابل پنهان کردن است.پس از مدتی نقل مجلس دیگران می شود و خود کامکی من در محفل ها مطرح می شود.

راز خودکامگی قابل پنهان کردن نیست و روزی این راز بر ملا می گردد و آوازه مجلس ها می گردد.

گر غره شوی و خود پرستی، مستی

گر ظلم کنی به مردمان ، تو پستی

زنده است بشر، به پاکی روح خودش

گر رحم کنی و مهر جویی مردی

غزل اول بیت ششم

تاریکی دنیا

شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل

کجا دانند حال ما سبکباران ساحل‌ها

از نظر حافط دنیا برای انسان های پرهیزکار همانند شب تاریک است.آنقدر پرسش ها مطرح است که بی پاسخ هستند.اکثرا در خواب غفلت بسر می برند. بعلاوه انسان همواره آماج بلا ها و مصیبت ها می باشد و موج مشکلات انسان را به خود مشغول کرده است و همانند گرداب ما را در خود فرو می برد.

کسانی که به خود و دنیا مشغول هستند و ساحل نشین و خوشگذران می باشند، درد کسانی که دنیا را تاریک و گرداب می دانند هر گز درک نمی کنند. دنیای واقعی و روشن در عالم آخرت است.افراد با اعمال خود در این دنیا جایگاه خود را در دنیای آخرت مشخص می کنند.

چرا حرص دنیا تو را کورکرد

مکن تکیه بر آن،که دل تور کرد

 فریبنده است چرخ گردون و دهر

تو را از عبادت بسی دور کرد

غزل اول  بیت هفتم

خدا خواهی

حضوری گر همی‌خواهی از او غایب مشو حافظ

متی ما تلق من تهوی دع الدنیا و اهملها

حافظ می گوید اگر بخواهی خدا در زندگی تو حضور پیدا کند،باید از خدا دور نشوی و نقش خدا را در زندگی فراموش نکنی.همواره تلاش کنی خود را به خدا نزدیک کنی.یعنی صفات الهی را در دل خود قرار دهی و در اعمال خود آن صفات را منعکس نمایی.

بخاطر یک موقعیت اجتماعی و یا به خاطر قدرت و منصبی و یا انواع شهوات دنیوی ،خدا را در زندگی خود فراموش مکن.

اگر خدا را دوست داری باید در ملاقات با او دلبستگی به دنیا را کنار بزنی و تنها توجه تو باید خدای متعال باشد.

گر عشق لقا باشد، سهل است مصیبت ها

چون در ره قرآنی،  شهد است ملامت ها

در محضر حقی چون، دور ی ز گناهان کن

گر لذت آن بینی، زیباست عبادت ها

دکتر علی رجالی

@alirejali