شرحی بر واژه عرفانی قدوس

باسمه تعالی

قدوس

ذات تو مقدس است، بی‌چون و چرا
پاک از همه عیب، فارغ از شک و خطا
هر ذره ز نور تو درخشد در عرش
پاکی تو جلوه‌گر بود در دنیا

---

شرح و تفسیر مصرع‌ها

۱. ذات تو مقدس است، بی‌چون و چرا
در این مصرع، به پاکی مطلق و بی‌همتایی ذات الهی اشاره شده است. واژه‌ی قدوس از ریشه‌ی «ق-د-س» به معنای پاکی و منزه بودن است. در اینجا، شاعر تأکید می‌کند که ذات خداوند نه تنها پاک و مقدس است، بلکه این تقدس هیچ قید و شرطی ندارد و بی‌چون و چرا یعنی فراتر از هر توصیف و تصور بشری است. این اشاره‌ای به آیه‌ی «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَالرُّوحِ» (صحیح مسلم) دارد که خداوند را به عنوان ذات مقدس معرفی می‌کند.

۲. پاک از همه عیب، فارغ از شک و خطا
اینجا تنزیه الهی مورد توجه است. خداوند از هر نقص، اشتباه و عیب، منزه و مبرا است. این بیان برگرفته از آموزه‌های اسلامی است که خدا را کامل مطلق معرفی می‌کند. اشاره دارد به این حقیقت که عقل بشری ممکن است دچار خطا شود، اما ذات خداوند فراتر از هرگونه نقصان است؛ چنان که قرآن کریم می‌فرماید:
"لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ" (سوره شوری، آیه ۱۱) یعنی هیچ چیزی مانند او نیست.

۳. هر ذره ز نور تو درخشد در عرش
این مصرع بیانگر تجلّی الهی در تمام هستی است. حتی کوچک‌ترین ذره‌ها نیز جلوه‌ای از نور الهی هستند. واژه‌ی عرش در اینجا نمادی از مرتبه‌ی اعلی و مقام ربوبی است. این مضمون به آیه‌ی اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ (سوره نور، آیه ۳۵) اشاره دارد که خداوند را نور آسمان‌ها و زمین معرفی می‌کند.

۴. پاکی تو جلوه‌گر بود در دنیا
در این مصرع، ظهور پاکی خداوند در عالم ماده و معنا مطرح شده است. تجلّیات رحمت و قدرت الهی در مخلوقات و نظم جهان نمایان است. هرچند ذات خداوند فراتر از ادراک بشر است، اما نشانه‌های پاکی و تقدس او در سراسر هستی مشاهده می‌شود. این مضمون اشاره‌ای به آیه‌ی وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ (سوره بقره، آیه ۲۱۰) دارد که همه چیز به سوی او بازمی‌گردد.

سراینده

دکتر علی رجالی